გამოჩენილთა შორის კი, რატომღაც, არასოდეს შემხვედრია ქალი მხატვრები და მათ შორის - იტალიური რენესანსისა და ბაროკოს ცნობილი ხელოვანების ლავინია ფონტანასა და არტემიზია ჯენტილესკის მიერ შექმნილი სურათები, რომელთაგან რამოდენიმემ 4-5 საუკუნის შემდეგე ოკეანის გადაღმა - დიდი ვაშლის ქალაქშიც დაიდო ბინა. ლავინია ფონტანას ნამუშევრების ხილვა ნიუ იორკში ხელოვნების მეტროპოლიტენ მუზეუმსა და ფრიკის კოლექციაშია შესაძლებელია. იგი აშშ-ს „ხშირად სტუმრობს“, მათ შორის - ქალთა ხელოვნების სპეციალიზირებულ გალერეებს, მაგალითად, უაშინგტონში ნაციონალურ მუზეუმს „ქალები ხელოვნებაში“ ანდა ლოს ანჯელესის საგამოფენო დარბაზებს. ლავინია ასევე კერძო კოლექციების წარდგინებისასაც „ჩნდება“. რაც შეეხება არტემიზია ჯენტილესკის პოპულარობას: მისი ცნობადობა გასულის საუკუნის 70 -იანებში ფემინისტური არტის ისტორიკოსების დამსახურებაა. თუმცაღა სამი ათასწლეულის წინანდელი ჩანაწერები გვამცნობენ, რომ ინდოეთში მხატვარი ქალები პროფესიულად მოღვაწეობდნენ, რომ პანთეონების კედლებზე ღმერთებისა და ქალღმერთების დახატვის უფლება მხოლოდ მათ ეძლეოდათ, ძველი ისტორიული წყაროები მხატვარ ქალებს კანტი - კუნტად მხოლობითი თუ კრებითი სახელით მოიხსენიებენ და დიდი ალბათობით ისინი უფრო მეტნი იყვნენ, ვიდრე დღეისათვის ჩვენთვისას ცნობილი, მაგრამ, სამწუხაროდ, მათი ვინაობა და ნაშრომები სამუდამო მივიწყებას მიეცა.
ამას წინათ მეტროპოლიტენ მუზეუმში გრანდიოზული რემონტის შემდეგ კვლავ გაიხსნა დიდი გამოფენა, რომელიც შემოდგომის დასრულებამდე გასტანს და რომელიც ევროპულ ხელოვნებას XIII- საუკუნიდან ვიდრე IXX - ის დასაწყისს მოიცავს. მეტროპოლიტენის საგამოფენო სივრცე, რომელიც ტრადიციულად ევროპულ კულტურას ეთმობა დღეს ერთი მესამედით გაიზარდა და გაფართოებული ტერიტორია უკვე 45 გალერეასა და 7000 სურათს შეადგნს. გასხნილ დიდ ექსპოზიციაში, რომელიც თემატურად, ქვეყნებისა და ქრონოლოგიის მიხედვითაა განლაგებული ყველაფერია: იტალიური რენესანსი, ბაროკო, ჰოლანდიური სკოლა, ბრიტანული, ესპანური, ფრანგული მხატვარობაცა და სკულპტურაც.
ლავინია ფონტანა (1552-1614) და ატრემიზია ჯენტილესკი (1593-1653) კათარინა ვან ჰემესენთან, სოფონისბა ანგუისოლასთან, ფიდე გალიციასთან ერთად შეიძლება ითქვას, რომ პირველი ქალი მხატვრები არიან, რომლებმაც ევროპულ ხელოვნებაში დასამახსოვრებელი და საინტერესო კვალი დატოვეს. ორივე ქალის მამა მხატვარი გახლდათ, ორივე ოჯახში ერთადერთი შვილები იყვნენ და ხატვის ოსტატობა სწორედ მშობლისგან ისწავლეს.
ლავინია ფონტანა ბოლონიელი პროფესიონალი მხატვრის პროსპერო ფონტანას ოჯახში დაიბადა და თავიდანვე მამამისი ქალიშვილს მისი სამხატვრო სტუდიის მემკვიდრედ განიხილავდა. თუმცაღა მშობელი ავტორიტარულად უთითებდა თუ როგორ უნდა ეხატა მის ქალიშვილს, რაც, გარკვეულწილად, ზღუდავდა ლავინიას ნიჭს. ამიტომაც ლავინია ვერ და არ ხატავდა შიშველ სხეულს და მხოლოდ მის უკანასკნელი ნაშრომში „მინერვას შემოსვა“ მან ქალის შიშველი სხეულის ზურგიდან გამოსახა „გაბედა“. და ესეც მამამისის ყოფილი მოსწავლის, ჰოლანდიელი მხატვრის დენის კალვაერტის ერთგვარი წახალისების შედეგი იყო, რომელიც დროზე გაექცა თავის დომინირებადი მასწავლებელის გავლენასა და დირექტივებს. ლავინია ძირითადად პორტრეტებს ხატავდა და ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც მხატვრობა მხოლოდ მამაკაცის საქმედ ითვლებოდა, ყველაზე მაღალანაზრაუდებად პორტრეტისტად ითვლებოდა. 28 წლის ასაკში კი ლავინიას რომის პაპი გრეგორი XIII საკუთარ პორტრეტს უკვეთავს. მხატვრის აღმავალი პოპულარობა და წარმატება კი ძირითადად იმით იყო განპირობებული, რომ ლავინია ბოლონიის მდიდარი ფენის, რელიგიური და მითოლოგიური თემატიკის ნახატებს ქმნიდა. ასევე ხატავდა დიდგვაროვან მამაკაცებსაც, რომლებიც ბოლონიის უნივერსიტეტში ასწავლიდნენ. 25 წლის ასაკში იგი ცოლად მხატვარ ჟან პაოლო ცაპას გაჰვა და მათ 11 შვილი შეეძინათ. აქედან 9 -ის სიკვდილს ლავინია მოესწრო. ოჯახში კი მეუღლეების საქმიანობა შემდეგნაირად გადანაწილდა: ქმარი საშინაო საქმეებით დაკავდა, ლავინიამ კი მეუღლის მხარდაჭერის საშუალებით საკმაოდ ნაყოფიერი შემოქმედებითი საქმიანობა დაიწყო და 130 - ზე მეტი სურათი დაგვიტოვა. იგი პირველი ქალია, რომელიც რომის აკადემიაში აირჩიეს და ასევე პირველი მხატვარი ქალია, რომლის პროფესიული კარიერა მამაკაცებისას არ ჩამორჩებოდა და რომლის ღირსაბასა და ნიჭს იმ დროისთვის ცნობილი მხატვრები ოფიციალურად აღიარებდნენ.
არტემიზია ჯენტილესკის მამა ორაციო ჯენტილესკი კარავაჯოს სკოლის წარმომადგენელი და იმ პერიოდისთვის ბაროკოს სტილის ცნობილი მხატვარი იყო. მამამ ქალიშვილს ფერწერაში მეტი გაწაფულობისთვის პედაგოგი, ფლორენციელი მხატვარი აგოსტინო ტასი დაუქირავა, რომელმაც „ერთ მშვენიერ დღეს“ თავისი 18 წლის მოსწავლე გააუპატიურა და თან ცოლად მოყვანას დაჰპირდა. მოგვიანებით კი აღმოჩნდა, რომ ტასი ადრეც იყო ძალადობრივ ქმედებაში შემჩნეული. არტემიზიამ ამის შესახებ მამას არაფერი უთხრა, თუმცა დიდი სკანდალი მას მერე აგორდა, რაც ორაციო ჯენტილესკიმ ეს ამბავი გაიგო და აგოსტინოს სასამართლოში უცივლა. სასამართლოს გარჩევების, ექსპერტიზის, ქალის აღვირახსნილობაში დადანაშაულებისა და დამცირების 7 თვის შემდეგ მოძალადე დამნაშევედ სცენს, მაგრამ გაათავისუფლეს. ამ პერიოდში მამა შვილს მონაზვნად აღკვეცას ურჩევდა. არტემიზიას ცხოვრების ამ ეპიზოდმა, ბუნებრივია, მის შემოქმედებაშიც ჰპოვა გამოხატულება. მაგალითად, სურათით „იუდიფი ჰოლოფერნას თავს კვეთს“. ზოგადად არტემიზია ჯენტილესკის შემოქმედებაში მებრძოლი და ფიზიკურად ძლიერი, შიშველი თუ ნახევრად შიშველი ქალებია გამოსახული, რომლებიც მამაკაცების დიქტატს უპირისპირდებიან. ცხადია, იმ პერიოდის არისტოკრატ მამაკაცებს დიდად არ მოსწონდათ ქალი მხატვრის ეს სახელოვნებო „ხაზი“, ამიტომ მას დასცინოდნენ და აბუჩად იგდებდნენ, მათ შორის სიკვდილის შემდეგაც.
სასამართლოდან ერთი თვის თავზე მამის „ჩაწყობით“ ფეხმძიმე არტემიზიას ცოლად მისი ოჯახის ერთ-ერთი მეგობარი ირთავს. „ოჯახი“ ფლორენციაში გადადის, სადაც მხატვარს გოგონა შეეძინება და გათხოვებიდან 5 წლის განამვალობაში 4 ჯერ იმშობიარებს, თუმცა ამავე დროს ძალინ ცნობილი მხატვარიც ხდება (მისი მასწავლებელი მიქელანჯელო უმცროსია). არტემიზია იტალიის ქალაქიდან ქალაქში მოგზაურობს და ყველგან, სადაც კი დროებით ბინას დაიდებს, ცდილობს, რომ ისეთი მფარველი იპოვოს, რომელიც მის ხელოვნებას დააფასებს და მეურვეობას გაუწევს. ერთი პერიოდი არტემიზია მამასთან ერთად საცხოვრებლად ლონდონშიც კი გადადის, სადაც ასევე სამეფო კარის მფარველობასა და წყალობას იღებს. მეგობრობს გელილეო გალილეისთან და სხვა ცნობილ პიროვნებებთან. არტემიზია ჯენტილესკი გახლდათ პირველი ქალი, რომელიც ფლორენციის სახვითი ხელოვნების აკადემიაში (ევროპის პირველი სამხატვრო აკადემია) აირჩიეს და, ალბათ, პირველი ქალი, რომელიც შიშველ ნატურად თავის სხეულს იყენებდა. იგი ვენეციაში გადადის, სადაც ანტონის ვან დეიკსა და სოფონისბა ანგუისოლას უმეგობრდება, ხოლო ნეაპოლში ცხოვრების დროს პირველად ტაძრის მოხატვის შეთავაზებასაც იღებს. სიკვიდლამდე რამდნეიმე ხნით ადრე არტემიზია თავის სამხატვრო სტუდიასაც აყალიბებს და გარშემო თავის მიმდევრებსაც შემოიკრებს. საუკუნეების შემდეგ ამ ნიჭიერი ხელოვანის საინტერესო ცხოვრების შესახებ არაერთი წიგნი დაწერეს და არაერთი ფილმი გადაიღეს. ამას გარდა სასამართლოზე მისი გაუპატიურების „ქეისის“ განხილვის სტენოგრამა ცალკე წიგნადაც დაისტამბა, აი, ასეთი სახელწოდებით: „არტემიზია ჯენტილესკი: ქალი - გმირის სახე იტალიურ ბაროკოში“.
გაზეთი "24 საათი"
1.07.2013
No comments:
Post a Comment