ცნობილი რუსი მწერალი, პოეტი, პუბლიცისტი, ჟურნალისტი და პედაგოგი, არაერთი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიის ლაურეატი დმიტრი ბიკოვი, რომელიც დიდი ხანია აშშ–ის უნივერსიტეტებში ლექციებს კითხულობს, რუსეთის ფედერაციის იუსტიციის სამინისტრომ რუსეთის უკრაინაზე თავდასხმის შემდეგ „უცხოელი აგენტების” (რუსულად – “ინოაგენტების”) სიაში შეიყვანა.
დმიტრი ბიკოვი თავის ოჯახთან ერთად ამჟამად ნიუ იორკში ცხოვრობს, როგორც თავად ამბობს, მხოლოდ დროებით და თან ხუმრობს, რომ განახლებულ რუსეთში განათლების მინისტრად დაბრუნდება. სერიოზულად კი, პუნქტობრივად, მოკლედ და ვრცლად აღნიშნავს თუ რა სახის რეფორმა სჭირდება სასწავლო სისტემას, რა და როგორ უნდა შეიცვალოს.
ბიკოვის ნიუ იორკში ყოფნის დროს მის ლექციებსა თუ ახალი ტექსტების წარდგინებას ქალაქის ბიბლიოთეკებსა და რადიო „დევიდზონის“ დარბაზებში რამდენჯერმე დავესწარი. ჩემი აზრით, იგი ენციკლოპედიური ცოდნის, ფენომენალური მეხსიერებისა და დიდი ნიჭის გარდა დღევანდელ რუსულ რეალობაში გამორჩეულად სინდისიერი მოქალაქეა, რომელიც არ ერიდება თავის პროპუტინისტ კოლეგებთან ღია დაპირისპირებას. აკი ჰქონდა კიდეც პროექტი “მოქალაქე პოეტი”.
ბიკოვი თავისი ანტიფაშისტური პოზიციის გამო ჯერ–ჯერობით რუსეთში ვერ ბრუნდება. საქართველოში გამოფრენამდე ერთი დღით ადრე იგი თავისი ახალგამოცემული წიგნიდან – „მეორე სიკვდილი” – ლექსებს კითხულობდა, ისე კი ამჟამად ვოლოდიმირ ზელენსკიზე წიგნს წერს.
ამბობს, რომ რუსეთმა ჯერ კიდევ ვერ გაიღვიძა. როცა გაიღვიძებს, გადარჩება და ისიც მხოლოდ მაშინ, როცა უკრაინასთან ომში დამარცხდება. მისი საყვარელი თემა – ლიტერატურა კი იმისთვის არსებობს, რომ მოგვიყვეს რისთვის და როგორ ვიცხოვროთ.
ნახევრად ხუმრობით ამბობს, რომ უკრაინის საზღვარზე მაშინ შეუშვეს, როცა წაიკითხა ლექსი “კუნძული ზმეინი”, რომელსაც წამძღვარებული აქვს ციტატა ვიქტორ ჰიუგოს “განკიცხულნიდან”. “ინგლისელმა გენერალმა წამოიძახა: “მამაცო ფრანგებო, დაგვნებდით!” კამბრონი კი მათ პასუხობდა: „Merde!“ (მძღნერი- ფრანგულად). წარმოთქვა ეს სიტყვები და მერე მოკვდე – არის კი რაიმე ამაზე უფრო ამაღლებული?”. ლექსი „რუსკი ვაენნი კარაბლის” სწორი გადამისამართებით მთავრდება.
ჩვენი საუბარიც, ცხადია, მსოფლიო აქტუალურ თემას, რუსულ ფაშიზმს შეეხო და არა მარტო.
ბატონო დმიტრი, ე.წ. “რუსკი მირი” (რუსული სამყარო) რას ნიშნავს თქვენთვის და როგორ მოხდა, რომ ერთ დროს იგი, ასე ვთქვათ, თავსებადი იყო ე.წ. სხვა “მირებთან”? აქვს კი მას მომავალი?
„რუსკი მირი”, ისევე როგორც ამის მსგავსი ისეთი ტერმინები, როგორიცაა “ანგლო–საქსები”, “გეოპოლიტიკა” მაშინვე განსაზღვრავს მისი ავტორის გარკვეულ იდეოლოგიურ მიკუთვნებულობას.
“რუსკი მირი” ნიშნავს იმას, რომ რუსეთი სამყაროს ნაწილი კი არაა, არამედ – მისი ალტერნატივა. არის სამყარო, სადაც მოქმედებს ფიზიკური, სოციალური კანონები და არის რუსეთი, რომელსაც აქვს სხვა ისტორია, ფიზიოლოგია, ანატომია, ყველაფერი სხვა… ფიზიკაც კი.
მე ამ “რუსკი მირის” იდეოლოგიას არ ვიზიარებ, რადგანაც “განსაკუთრებული გზის” იდეოლოგიას ყოველთვის ჩიხში შევყავდით. საერთოდაც ვთვლი, რომ ეს ომი საბოლოოდ დისკრედიტირებს ნაციონალიზმისა და განსაკუთრებული გზის იდეას მთელ მსოფლიოში.
როგორც კი “განსაკუთრებული გზის” იდეას აცხადებთ, მაშინვე თქვენზე აღარ ვრცელდება ზოგადი კანონები, თქვენ პრინციპულ დაუმორჩილებლობას აცხადებთ… ამიტომ ცალკე არანაირი ლიტვური, ქართული ან რუსული “მირი” არ არსებობს, არამედ არის ერთი გლობალური სამყარო – რომელიც ადრე თუ გვიან საზღვრებს, როგორც პირობითობას, უარყოფს.
ცხადია, ეს არ ნიშნავს ნაციონალური კულტურებისა და ნაციონალური ისტორიის უგულებელყოფას. ასევე აღარ იქნება სხვა პირობითობა – ე.წ. “გავლენის ზონები”. მაგალითად, პუტინს უნდა, რომ მას მისცენ ეს “გავლენის ზონები”, რომ მან ზემოქმედება მოახდინოს პოსტსაბჭოთა კულტურასა და პოსტსაბჭოთა გეოგრაფიაზე. ეს უნდა დასრულდეს. მაგრამ აქ მთავარია, თუ რა ფასად უნდა დასრულდეს. ვფიქრობ, დასრულდება დიდი ფასის გადახდით, რადგანაც ომი უკვე დაიწყო და იგი დიდხანს გასტანს.
ამ ომმა ერთ რამეში დამარწმუნა: ნებისმიერი, ვინც აღნიშნავს “რუსკი მირისა” და “რუსულ განსაკუთრებულ გზის” არსებობას, სამწუხაროდ, ომისკენ სავალ გზაზე დგება.
გახსენდებათ ქართველი ავტორები, რომლებიც ამ “რუსკი მირის” მოწინააღმდეგეები გახდნენ?
ლიტერატურის მიზანი ვინმესთან დაპირისპირება არაა. პირიქით, მისი მიზანია პატარა ხიდების მოძიება. ქართულმა ლიტერატურამ თავისი რენესანსი რომანტიზმის ტალღაზე განიცადა. რომანტიზმს ფოლკლორი ყოველთვის აინტერესებს, მისი მთავარი ჟანრები კი არის ბალადა, დიდი ვნებები. უნდა ვაღიაროთ, რომ ნაციონალიზმის კულტურა ყოველთვის რომანტიზმს ეფუძნება და ამაში არაფერია კარგი. ლიდია გინზბურგი ამბობდა, რომ “რომანტიზმი უნდა განადგურდეს”, რადგანაც XIX საუკუნეში სწორედ ბევრი ნეგატიური რამ რომანტიზმიდან ამოიზარდა, მაგალითად, ნაპოლეონი, თუმცა რომანტიზმი კულტურაში კარგ პროდუქტებსაც ქმნიდა.
ქართულ ლიტერატურაში რენესანსი ისეთი სახელებითაა წარმოდგენილი, როგორიცაა ვაჟა-ფშაველა, რომელიც XIX საუკუნის ევროპის ყველაზე კარგი ეპიკური პოეტია; ისეთი მწერლები, როგორიცაა ილია ჭავჭავაძე, რომელიც ნამდვილი წმინდანია; მოგვიანებით კი – ყველა “ცისფერყანწელი”. უპირველესად, ცხადია, ტიციან ტაბიძე და აღარაფერს ვამბობ, გალაკტიონ ტაბიძეზე.
გალაკტიონის ფიგურას მხოლოდ რილკეს თუ შევადარებთ, თუმცა გალაკტიონი სადღაც მასზე უფრო მეტიც იყო, იგი XX საუკუნის უდიდესი ლირიკოსი იყო. მის ტრაგიკულ ბედ-იღბალზე საბჭოთა კავშირი სრულადაა პასუხისმგებელი. დარწმუნებული ვარ, რომ ეს არ იყო შემთხვევითი სიკვდილი, რასაც მაშინ თვითმკვლელობა უწოდეს. ჩემთვის არაფერია იმაზე უფრო მეტად ტრაგიკული, ვიდრე მისი ლექსი “სახლიდან გავიდა და აღარ დაბრუნდა”… ევროპულ პოეზიაში ამის ანალოგი არ არსებობს.
პაოლო იაშვილი ძალიან კარგი პოეტია, შესანიშნავია ვალერიან გაფრიდაშვილიც და იმედი მაქვს, მათ რუსულ თარგმანებში ბევრი არაფერი დაიკარგა.
ვიცი, რომ მალე საქართველოში მიემგზავრებით… [ინტერვიუ ჩაწერილი საქართველოში გამოფრენამდე]
მივფრინავ თბილისში, ჩემი მეუღლე ქართველია და პატარა შვილიშვილი უნდა ვაჩვენო ბებია–ბაბუას, რომლებმაც მას ქართული სიმღერები უნდა უმღერონ. ჩემი უფროსი ვაჟიშვილი კი რეჟისორია და თბილისში მუშაობს. დედაქალაქის გარდა ბათუმშიც იგეგმება ლექცია, რომელიც XX საუკუნის დასაწყისის ქართველ პოეტებს მიეძღვნება.
XX საუკუნის ქართული პოეზიის რენესანსი იმის საწინდარი იყო, რომ ევროპა თანდათან გადარჩა, სწორედ, ასე ვთქვათ, ლიტერატურით, მათ შორის, კავკასიური „ლიტერატურებით“, რადგანაც საბჭოთა სისტემის ჩარჩოებში მოდერნი ნებადართული იყო. იმ დროს, როცა სსრკ კრიტიკულ რეალიზმს /სოციალისტურ რეალიზმს ნერგავდა, ცენტრს მოშორებულ ტერიტორიებზე მოდერნი ნებადართული იყო.
ამ ლიტერატურებში, მაგალითად, ბალტიისპირეთის, რაღაცნაირად გადარჩნენ ისეთი მწერლები, როგორებიც არიან იან კროსმანი, ენრი ტიმაასი; ხოლო საბჭოთა 1930–იანებში არსებობდა ისეთი პოეტი, როგორიც გალაკტიონია, რომელსაც მხოლოდ 1950 –იანებში მისწვდნენ.
უკრაინის ლიტერატურა – მისი დახვრეტილი რენესანსით (ხვოლევოვი, ზეროვი, უშაკოვი და ბაჟანი) 1920 –იანებში რაღაცნაირად არსებობდა. მაგალითად, ვალერიან პიტმოგილნის რომანი “ქალაქი” სწორედ იმ პერიოდში დაიწერა, გამოიცა და იყო ნორმალური მოდერნული რომანი. სხვა საქმეა, რომ 1930-იანებში მათ ყველას სათითაოდ მისწვდნენ. არ დაგვავიწყდეს, რომ ამ დროს ლიტერატურა ინტენსიურად ითარგმნებოდა კიდეც.
როგორი გასაკვირიც არ უნდა იყოს, დიდი ქართული მოდერნი 1960-იანებში გაჩნდა, მაგალითად, ფანჯიკიძის ნაწარმოებებით. ანდა რომელ ლიტერატურაში შეიძლება გაჩენილიყო ჭაბუა ამირეჯიბი და “დათა თუთაშხია”, წიგნი, მათ შორის, “ოხრანკის” ფსიქოლოგიაზე; ვინ დაბეჭდავდა მას? ანდა ფილმს – “დათა თუთაშხია” (რუსულად “ბერეგა”) ვინ გადაიღებდა? საერთოდ ვინ გადარჩებოდა მაშინ, მაგრამ ამირეჯიბი ხომ გადარჩა. ის კი არა, “გორა მბორგალი” მან სწორედ “პერესტროიკის” (“გარდაქმნის”) დასაწყისში დაწერა.
აღარაფერს ვამბობ თენგიზ აბულაძის “მონანიებაზე”, რომლის გადაღებაც მხოლოდ შევარდნაძის დროს გახდა შესაძლებელი. ყველას ავიწყდება, რომ ფილმი 1984 წელს გამოვიდა, შევარდნაძემ იგი თავისი ფრთის ქვეშ შეიფარა და ამიტომაც.
შევარდნაძე კაგებეს ოფიცერი იყო…
არ ვიცი კაგებეს როგორი ოფიცერი იყო იგი… ავიღოთ, აბულაძის „ნატვრის ხე”. როგორ წარმოგიდგენიათ, რომ ასეთი ნათელი, ანტიტოტალიტარული ფილმი მოსკოვში სადმე გადაეღოთ? იგი საქართველოში გადაიღეს, იგი მართლაც დიდებული ნაშრომია და მე მახსოვს, როგორ დავრბოდით ამ ფილმის საყურებლად ნოვოსიბირსკის უნივერსიტეტში და თან ვერ წარმოგვედგინა რანაირად დაუშვეს კინოეკრანზე მისი ჩვენება. მაგრამ ხომ დაუშვეს? აღარაფერს ვამბობ “ვედრებაზე”, რომელიც აბსოლუტურად მოდერნული კინოა.
როგორადაც უცნაური არ უნდა იყოს, საბჭოთა კავშირი თითებს მიღმა უყურებდა ისეთ სასწაულებს, როგორიცაა ოთარ იოსელიანის “ფოთოლცვენა”, რომელიც მხოლოდ საქართველოში იყო შესაძლებელი.
მეტსაც გეტყვით – სად, როდის, როგორ შეძლებდა სერგეი ფარაჯანოვი “დავიწყებული წინაპრების აჩრდილების” გადაღებას, რომ არა უკრაინული “დოვჟენკოს კინოსტუდია”? ეს მოხდა მხოლოდ, ასე ვთქვათ, ამ მარგინალური, მოსაზღვრე ავანგარდიზმის გამოისობით, რომელიც იმპერიის მოშორებულ ადგილებში არსებობდა და იქ მას არ ერჩოდნენ, ან არ ერჩოდნენ რაღაც პერიოდამდე.
მაგალითად, ფარაჯანოვის “ბროწეულის ფერი”, რომელიც გადაღებული იყო “დოვჟენკოს კინოსტუდიაში” და რომელზეც ანტონიონიმ თქვა – “მე ასე ვერ გადავიღებდიო”. და მართლაც, ეს ფილმი არაჩვეულებრივი პოეტური გარღვევაა. რამდენჯერ არ ვნახე “ბროწეულის ფერი”, იმდენჯერ ვერაფრით გავიგე ამგვარი კინო, თან ასეთი რთული ასოციაციური კლავიატურით, როგორ დაუშვეს. ეს სწორედ ფარაჯანოვმა შეძლო.
იგი ამბობდა, რომ რუსულ ციხეში უკრაინული ნაციონალიზმის გამო ზის…
ფარაჯანოვი მოგვიანებით ჩასვეს. თავიდან, როცა გამოვიდა “დავიწყებული წინაპრების აჩრდილები”, იგი საბჭოთა მეწინავე ხელოვნების რიგებში იყო. საბჭოთა კავშირი ადამიანს რასაც ნებას დართავდა, იმავეს მოგვიანებით ართმევდა. “ოტტეპელის” (“დათბობის”) დროს ეს მოხრჩობა უკან იხევდა. დიდი გადამეტება არ იქნება თუ ვიტყვი, რომ სწორედ მაშინ იქმნებოდა დიდი ავანგარდული ტექსტები. ისეთი, როგორიცაა კარატკევიჩის “იუდას ევანგელიე”, რომელიც მაშინ ბელარუსში იყო შესაძლებელი. ამ ნაწარმოებს ყველანი ბელარუსულად ვკითხულობდით, რადგანაც თარგმანი არ არსებობდა; ანდა უკრაინელი გონჩარის “ტაძარი”, რომელიც ასევე არ იყო რუსულად ნათარგმნი. როცა იგი რუსულად ითარგმნა, ჩვენ დროს მთავარი რელიგიური რომანი სწორედ “ტაძარი” გახდა. მე მას უილიამ გოლდინგის “კოშკს” შევადარებდი და, სხვათა შორის, არა “კოშკის” სასარგებლოდ.
საბჭოთა იმპერიის ქერქის ქვეშ ავანგარდის ყლორტები გზას პოულობდნენ. ცხადია, საბჭოთა იმპერია კულტურულად და მორალურად უფრო საინტერესო იყო, ვიდრე ის, რასაც ახლა ვხედავთ.
ცხადია, ჩემი ეს სიტყვები საბჭოთა იმპერიის გამართლება არაა. უბრალოდ, ეს მეტყველებს იმაზე, რომ რუსეთის იმპერია დეგრადაციის გზაზე ძალიან თავდაჯერებულად მიექანება, რომ დღევანდელი რუსეთი 1970–იანების რუსეთის თანაფარდი სულაც არაა.
არ გიფიქრიათ, რატომ ეძლეოდა საქართველოს ამის უფლება? ჩემი აზრი ასეთია: ჩვენ სერიოზულად არ აღგვიქვამდნენ, განვიხილებოდით, როგორც პატარა ეგზოტიკა, ანცი მასხარა, ხულიგანი…
არა, ეს იყო ლენინის ნაციონალური პოლიტიკის ზეიმი – აი, ნახეთ ჩვენ როგორი კულტურული აფეთქება გვაქვსო.
ჰო, მაგრამ გამოდის, რომ ამ “აფეთქებებით” საქართველო ნონკონფორმისტული იყო?
საქართველოში დიდი ნონკონფორმიზმი არ იყო, ხელოვნებაში ქართული ნონკონფორმიზმი შემოიფარგლებოდა თეატრის რამდენიმე დიდი რეჟისორით, უპირველესად, რობერტ სტურუათი და, ცხადია, ოთარ იოსელიანის გრანდიოზული ფიგურით.
იოსელიანი მაინც წავიდა და თავისი საუკეთესო ფილმები საფრანგეთში გადაიღო, მაგრამ რაც გადაიღო, ეს სწორედაც რომ კლასიკური ქართული კინოა. იგი ამას ყოველთვის ხსნიდა ფორმის თანდაყოლილი ქართული გრძნობით და მეც, როგორც ქართველის ქმარი, ვხედავ, რომ ჰარმონიის წარმოუდგენელი გრძნობა ქართულ ხასიათში მართლაც დევს.
ავიღოთ რეზო გიგინეიშვილი, საუკეთესო ქართველი რეჟისორი და მისი ფილმი “კაჩე”. იგი ჩერნენკოს სიცოცხლის ბოლო დღეებზეა. ფილმის მონტაჟური ბოლო ათი წუთი ისეთი განსაკუთრებულია და ისეთი გარღვევისაა, მართლაც ვფიქრობ, რომ ქართულ ხასიათში ზომიერების, ჰარმონიის განცდა და თანდაყოლილი სინატიფე იმთავითვე დევს. და ისეთი დახვეწილობაც, როგორიცაა 1970 –იანი წლების ქართული საუკეთესო პროზა.
ავიღოთ, მაგალითად, ნოდარ დუმბაძე, რომელსაც წერა არასდროს უსწავლია, მაგრამ ნახეთ როგორაა აგებული მისი საუკეთესო პროზა. მისი “თეთრი ბაირაღები”, რომელიც აბსოლუტურად “პერესტროიკული” რომანი იყო, გამოვიდა 1970 –იანებში და იგი არავის აუკრძალავს. ესაა პირველი რომანი, რომელშიც საბჭოთა კორუფციაზე სრული სიმართლე ითქვა. დუმბაძეს ტაქტის გასაკვირი გრძნობა, ნიჭი და აღმაფრთოვანებელი მხატვრული გემოვნება ჰქონდა.
ცხადია, საქართველო იყო ევროპული ძიებების ავანგარდში და ისეთი რეჟისორები, როგორიცაა აბულაძე, წარმოუდგენელი იყო მაშინდელ მოსკოვში. აბულაძეს ნება დართეს ახალი კინოენა მოეძებნა და იგი მას გმირულად ეძებდა. გარდა ამისა საქართველოში გამოდიოდა გაზეთი “ლიტერატურული საქართველო”, რომელიც მანდელშტამს ბეჭდავდა, გაზეთმა “ზარია ვოსტოკამ” კი თავის ცნობილ ნომერში, რომელიც სომხეთში მიწისძვრას მიეძღვნა, დაბეჭდა ყველაფერი, რაც სხვაგან აკრძალული იყო.
ანუ ეს “ეპიზოდები” ეპარებოდათ, სათანადოდ ვერ მიადევნეს მსახვრალი თვალი?
კი. ეპარებოდათ. მათ შორის, აზერბაიჯანში. გავიხსენოთ თუნდაც აზერბაიჯანელი მამა–შვილი მაკსუდ და მურად იბრაგიმბეკოვები. სიტუაციის ახსნა კი ასე შეიძლება – როცა დიდი იმპერიაა, წნეხი დიდ ფართობზე ვრცელდება და წნეხის ძალა ყველა წერტილში თანაბარი არაა. ცხადია, ვიმეორებ, რომ იმპერიის არსებობას არ ვამართლებ.
იმპერიის პერიფერიებში – ესტონეთში მიხეილ ველერი გამოიცემოდა; ლიტვა–ლატვიაში აბსოლუტურად პირველი კლასის მწერლები, დრამატურგები, კინემატოგრაფისტები ქმნიდნენ და მათ საბჭოთა ხელისუფლება არა თუ ნაკლებად დევნიდა, არამედ… საბჭოთა ხელისუფლება თითქოს ამაყობდა კიდეც, რომ მას ასეთი ხელოვანები გაეზარდა. ამიტომაც შესაძლებელი იყო ბალტიისპირეთის დოკუმენტალისტიკა, რომლისგანაც წარმოიშვა გერც ფრანკი და იურის პოდნიეკსი.
ეს ახლანდელ რუსეთში შეუძლებელია.
ჰო, საქმეც იმაშია, რომ ჩვენ პერიფერია ვიყავით სავიზიტო ნაციონალური კერძით, ხაჭაპურით.
1960 –იანებში ეს ვიღაცებისთვის ნამდვილი საკვები იყო და როცა “კავკასიური ცარცის წრე” გაჩნდა, მის სანახავად ხალხი თბილისში ისევე დადიოდა/დაფრინავდა, როგორც იური ლუბიმოვის სპექტაკლებზე. საქართველო ტალანტების მექა გახდა.
მინდა მწუხარებით გაუწყოთ, რომ მაშინდელი სტურუასგან აღარაფერი დარჩა და არა მხოლოდ მხატვრული თვალსაზრისით.
ამ ბოლო პერიოდმა ჩვენ ყველა გაგვაფუჭა, მაგრამ არ დაგვავიწყდეს, რომ 1982 წელს, როცა რუსეთში ბულატ ოკუჯავას დევნიდნენ, შევარდნაძემ მას საქართველოში ცხოვრება შესთავაზა და ოკუჯავა ამ შემოთავაზებას სერიოზულად განიხილავდა.
საქართველო იყო თავშესაფარი და როცა ჩვენ საქართველოში ჩავდიოდით, ვიხსენებდით ესენინის სიტყვებს – აქ “ჩვენი რუსული პარნასია”. საქართველოში რუსულ პოეზიას უფრო კარგად აღიქვამდნენ, ვიდრე – მოსკოვში და ესენინს ქართველებისთვის რომ დაეჯერებინა; მანდელშტამს – ტიციანისთვის, ორივენი, ალბათ, საცხოვრებლად საქართველოში გადავიდოდნენ.
როგორც მოხდა, რომ მას მერე, რაც ევროპამ გერმანული ფაშიზმის ფასი გაიგო, რუსეთის მიერ წარმოებულ “პატარ–პატარა” ომებს წაუყრუა, ხოლო გერმანული ფაშიზმის დამარცხების შემდეგ XX საუკუნეშიც რუსეთი თავად გახდა ფაშიზმის მედროშე?
რუსეთი 1940-იანებში ფაშიზმით დაინფიცირდა… როცა შენ ასეთ სიახლოვეში ხარ დრაკონთან, იგი გიკბენს და დაგაავადებს. რუსეთი ებრძოდა ფაშიზმს და დაინფიცირდა თავისი განსაკუთრებულობის იდეით, ანუ რადგან ჩვენ შევძელით დაგვემარცხებინა ის, რაც მთელმა ევროპამ ვერ დაამარცხა. ეს კი ნიშნავდა იმას, რომ ჩვენ განსაკუთრებულად განუმეორებელი ერი ვართ – ყველა გაუწვა ჰიტლერს და ჩვენ კი იგი დავამარცხეთ… 1940–იანი წლების ბოლოს რუსულ ლიტერატურაში საშინელებები ჩნდება: პირდაპირი ანტისემიტიზმი და ფაშისტური კულტურა. ჩვენ დაგვკბინეს და დავსნებოვნდით.
სამწუხარო იქნება თუ ნაციონალიზმის ვირუსი ვინმეს სისხლში კიდე შეაღწევს… მეშინია რუსეთს ის არ დაემართოს, რაც ფრიდკინის ფილმშია – მღვდელი რომ ამბობს: თუ შენში ეშმაკი ჩასახლდა, ეს ეშმაკი უნდა მოკლა შენ თავთან ერთადო.
გერმანიამ ვერ გადაიტანა ფაშიზმი და ის, რასაც ჩვენ ახლა ვხედავთ, ეს არაა გერმანია.
რას გულისხმობთ? უფრო ტოლერანტული გახდა?
ეს არის სხვა ქვეყანა, რომელიც ადრე იყო სხვა ფესვებით, სხვა მოდუსით, სხვა კულტურით. იყო იტალია და იგი იყო მუსოლინის იტალია. იყო გერმანია ნიბელუნგების, ვაგნერის, ნიცშეს და ამას წერტილი “დოქტორი ფაუსტუსის” გაჩენით დაესვა. ახლა არის გერმანია, რომელშიც გერმანიის სული 1945 – ში დაიღუპა. კიბოს განა ყველა ერი გადაურჩება?
უკრაინაზე რუსეთის თავდასხმის შემდეგ “სპეცოპერაციის” რუს გამკრიტიკებლების იუთუბ არხებზე გაჩნდა “გაფრთხილება”, რომ ტექსტი „უცხოელ აგენტს“ ეკუთვნის. XXI საუკუნეში “ხალხის მტრის” ევფემიზმი ძალიან ცუდ მოგონებებს აღძრავს და მსმენელს იმთავითვე ძაბავს. ინტერნეტში თქვენს ლექციებსაც ასეთი შესავალი აქვს…
როცა თომას მანის წიგნებს წვავდნენ, მას სწყინდა. უთქვამს კიდეც: რა სამწუხაროა, მე ხომ სისხლითა და გულით ვწერდიო. ჰაინრიხმა კი ჰკითხა: ხომ გიხაროდა, როცა ნობელის პრემიას გაძლევდნენო? კი, მიხაროდაო – უპასუხა. ჰოდა, დაწვაა უფრო მაღალი ჯილდოო – მიუგო ძმამ.
16.12.2022
დმიტრი ბიკოვი თავის ოჯახთან ერთად ამჟამად ნიუ იორკში ცხოვრობს, როგორც თავად ამბობს, მხოლოდ დროებით და თან ხუმრობს, რომ განახლებულ რუსეთში განათლების მინისტრად დაბრუნდება. სერიოზულად კი, პუნქტობრივად, მოკლედ და ვრცლად აღნიშნავს თუ რა სახის რეფორმა სჭირდება სასწავლო სისტემას, რა და როგორ უნდა შეიცვალოს.
ბიკოვის ნიუ იორკში ყოფნის დროს მის ლექციებსა თუ ახალი ტექსტების წარდგინებას ქალაქის ბიბლიოთეკებსა და რადიო „დევიდზონის“ დარბაზებში რამდენჯერმე დავესწარი. ჩემი აზრით, იგი ენციკლოპედიური ცოდნის, ფენომენალური მეხსიერებისა და დიდი ნიჭის გარდა დღევანდელ რუსულ რეალობაში გამორჩეულად სინდისიერი მოქალაქეა, რომელიც არ ერიდება თავის პროპუტინისტ კოლეგებთან ღია დაპირისპირებას. აკი ჰქონდა კიდეც პროექტი “მოქალაქე პოეტი”.
ბიკოვი თავისი ანტიფაშისტური პოზიციის გამო ჯერ–ჯერობით რუსეთში ვერ ბრუნდება. საქართველოში გამოფრენამდე ერთი დღით ადრე იგი თავისი ახალგამოცემული წიგნიდან – „მეორე სიკვდილი” – ლექსებს კითხულობდა, ისე კი ამჟამად ვოლოდიმირ ზელენსკიზე წიგნს წერს.
ამბობს, რომ რუსეთმა ჯერ კიდევ ვერ გაიღვიძა. როცა გაიღვიძებს, გადარჩება და ისიც მხოლოდ მაშინ, როცა უკრაინასთან ომში დამარცხდება. მისი საყვარელი თემა – ლიტერატურა კი იმისთვის არსებობს, რომ მოგვიყვეს რისთვის და როგორ ვიცხოვროთ.
ნახევრად ხუმრობით ამბობს, რომ უკრაინის საზღვარზე მაშინ შეუშვეს, როცა წაიკითხა ლექსი “კუნძული ზმეინი”, რომელსაც წამძღვარებული აქვს ციტატა ვიქტორ ჰიუგოს “განკიცხულნიდან”. “ინგლისელმა გენერალმა წამოიძახა: “მამაცო ფრანგებო, დაგვნებდით!” კამბრონი კი მათ პასუხობდა: „Merde!“ (მძღნერი- ფრანგულად). წარმოთქვა ეს სიტყვები და მერე მოკვდე – არის კი რაიმე ამაზე უფრო ამაღლებული?”. ლექსი „რუსკი ვაენნი კარაბლის” სწორი გადამისამართებით მთავრდება.
ჩვენი საუბარიც, ცხადია, მსოფლიო აქტუალურ თემას, რუსულ ფაშიზმს შეეხო და არა მარტო.
ბატონო დმიტრი, ე.წ. “რუსკი მირი” (რუსული სამყარო) რას ნიშნავს თქვენთვის და როგორ მოხდა, რომ ერთ დროს იგი, ასე ვთქვათ, თავსებადი იყო ე.წ. სხვა “მირებთან”? აქვს კი მას მომავალი?
„რუსკი მირი”, ისევე როგორც ამის მსგავსი ისეთი ტერმინები, როგორიცაა “ანგლო–საქსები”, “გეოპოლიტიკა” მაშინვე განსაზღვრავს მისი ავტორის გარკვეულ იდეოლოგიურ მიკუთვნებულობას.
“რუსკი მირი” ნიშნავს იმას, რომ რუსეთი სამყაროს ნაწილი კი არაა, არამედ – მისი ალტერნატივა. არის სამყარო, სადაც მოქმედებს ფიზიკური, სოციალური კანონები და არის რუსეთი, რომელსაც აქვს სხვა ისტორია, ფიზიოლოგია, ანატომია, ყველაფერი სხვა… ფიზიკაც კი.
მე ამ “რუსკი მირის” იდეოლოგიას არ ვიზიარებ, რადგანაც “განსაკუთრებული გზის” იდეოლოგიას ყოველთვის ჩიხში შევყავდით. საერთოდაც ვთვლი, რომ ეს ომი საბოლოოდ დისკრედიტირებს ნაციონალიზმისა და განსაკუთრებული გზის იდეას მთელ მსოფლიოში.
როგორც კი “განსაკუთრებული გზის” იდეას აცხადებთ, მაშინვე თქვენზე აღარ ვრცელდება ზოგადი კანონები, თქვენ პრინციპულ დაუმორჩილებლობას აცხადებთ… ამიტომ ცალკე არანაირი ლიტვური, ქართული ან რუსული “მირი” არ არსებობს, არამედ არის ერთი გლობალური სამყარო – რომელიც ადრე თუ გვიან საზღვრებს, როგორც პირობითობას, უარყოფს.
ცხადია, ეს არ ნიშნავს ნაციონალური კულტურებისა და ნაციონალური ისტორიის უგულებელყოფას. ასევე აღარ იქნება სხვა პირობითობა – ე.წ. “გავლენის ზონები”. მაგალითად, პუტინს უნდა, რომ მას მისცენ ეს “გავლენის ზონები”, რომ მან ზემოქმედება მოახდინოს პოსტსაბჭოთა კულტურასა და პოსტსაბჭოთა გეოგრაფიაზე. ეს უნდა დასრულდეს. მაგრამ აქ მთავარია, თუ რა ფასად უნდა დასრულდეს. ვფიქრობ, დასრულდება დიდი ფასის გადახდით, რადგანაც ომი უკვე დაიწყო და იგი დიდხანს გასტანს.
ამ ომმა ერთ რამეში დამარწმუნა: ნებისმიერი, ვინც აღნიშნავს “რუსკი მირისა” და “რუსულ განსაკუთრებულ გზის” არსებობას, სამწუხაროდ, ომისკენ სავალ გზაზე დგება.
გახსენდებათ ქართველი ავტორები, რომლებიც ამ “რუსკი მირის” მოწინააღმდეგეები გახდნენ?
ლიტერატურის მიზანი ვინმესთან დაპირისპირება არაა. პირიქით, მისი მიზანია პატარა ხიდების მოძიება. ქართულმა ლიტერატურამ თავისი რენესანსი რომანტიზმის ტალღაზე განიცადა. რომანტიზმს ფოლკლორი ყოველთვის აინტერესებს, მისი მთავარი ჟანრები კი არის ბალადა, დიდი ვნებები. უნდა ვაღიაროთ, რომ ნაციონალიზმის კულტურა ყოველთვის რომანტიზმს ეფუძნება და ამაში არაფერია კარგი. ლიდია გინზბურგი ამბობდა, რომ “რომანტიზმი უნდა განადგურდეს”, რადგანაც XIX საუკუნეში სწორედ ბევრი ნეგატიური რამ რომანტიზმიდან ამოიზარდა, მაგალითად, ნაპოლეონი, თუმცა რომანტიზმი კულტურაში კარგ პროდუქტებსაც ქმნიდა.
ქართულ ლიტერატურაში რენესანსი ისეთი სახელებითაა წარმოდგენილი, როგორიცაა ვაჟა-ფშაველა, რომელიც XIX საუკუნის ევროპის ყველაზე კარგი ეპიკური პოეტია; ისეთი მწერლები, როგორიცაა ილია ჭავჭავაძე, რომელიც ნამდვილი წმინდანია; მოგვიანებით კი – ყველა “ცისფერყანწელი”. უპირველესად, ცხადია, ტიციან ტაბიძე და აღარაფერს ვამბობ, გალაკტიონ ტაბიძეზე.
გალაკტიონის ფიგურას მხოლოდ რილკეს თუ შევადარებთ, თუმცა გალაკტიონი სადღაც მასზე უფრო მეტიც იყო, იგი XX საუკუნის უდიდესი ლირიკოსი იყო. მის ტრაგიკულ ბედ-იღბალზე საბჭოთა კავშირი სრულადაა პასუხისმგებელი. დარწმუნებული ვარ, რომ ეს არ იყო შემთხვევითი სიკვდილი, რასაც მაშინ თვითმკვლელობა უწოდეს. ჩემთვის არაფერია იმაზე უფრო მეტად ტრაგიკული, ვიდრე მისი ლექსი “სახლიდან გავიდა და აღარ დაბრუნდა”… ევროპულ პოეზიაში ამის ანალოგი არ არსებობს.
პაოლო იაშვილი ძალიან კარგი პოეტია, შესანიშნავია ვალერიან გაფრიდაშვილიც და იმედი მაქვს, მათ რუსულ თარგმანებში ბევრი არაფერი დაიკარგა.
ვიცი, რომ მალე საქართველოში მიემგზავრებით… [ინტერვიუ ჩაწერილი საქართველოში გამოფრენამდე]
მივფრინავ თბილისში, ჩემი მეუღლე ქართველია და პატარა შვილიშვილი უნდა ვაჩვენო ბებია–ბაბუას, რომლებმაც მას ქართული სიმღერები უნდა უმღერონ. ჩემი უფროსი ვაჟიშვილი კი რეჟისორია და თბილისში მუშაობს. დედაქალაქის გარდა ბათუმშიც იგეგმება ლექცია, რომელიც XX საუკუნის დასაწყისის ქართველ პოეტებს მიეძღვნება.
XX საუკუნის ქართული პოეზიის რენესანსი იმის საწინდარი იყო, რომ ევროპა თანდათან გადარჩა, სწორედ, ასე ვთქვათ, ლიტერატურით, მათ შორის, კავკასიური „ლიტერატურებით“, რადგანაც საბჭოთა სისტემის ჩარჩოებში მოდერნი ნებადართული იყო. იმ დროს, როცა სსრკ კრიტიკულ რეალიზმს /სოციალისტურ რეალიზმს ნერგავდა, ცენტრს მოშორებულ ტერიტორიებზე მოდერნი ნებადართული იყო.
ამ ლიტერატურებში, მაგალითად, ბალტიისპირეთის, რაღაცნაირად გადარჩნენ ისეთი მწერლები, როგორებიც არიან იან კროსმანი, ენრი ტიმაასი; ხოლო საბჭოთა 1930–იანებში არსებობდა ისეთი პოეტი, როგორიც გალაკტიონია, რომელსაც მხოლოდ 1950 –იანებში მისწვდნენ.
უკრაინის ლიტერატურა – მისი დახვრეტილი რენესანსით (ხვოლევოვი, ზეროვი, უშაკოვი და ბაჟანი) 1920 –იანებში რაღაცნაირად არსებობდა. მაგალითად, ვალერიან პიტმოგილნის რომანი “ქალაქი” სწორედ იმ პერიოდში დაიწერა, გამოიცა და იყო ნორმალური მოდერნული რომანი. სხვა საქმეა, რომ 1930-იანებში მათ ყველას სათითაოდ მისწვდნენ. არ დაგვავიწყდეს, რომ ამ დროს ლიტერატურა ინტენსიურად ითარგმნებოდა კიდეც.
როგორი გასაკვირიც არ უნდა იყოს, დიდი ქართული მოდერნი 1960-იანებში გაჩნდა, მაგალითად, ფანჯიკიძის ნაწარმოებებით. ანდა რომელ ლიტერატურაში შეიძლება გაჩენილიყო ჭაბუა ამირეჯიბი და “დათა თუთაშხია”, წიგნი, მათ შორის, “ოხრანკის” ფსიქოლოგიაზე; ვინ დაბეჭდავდა მას? ანდა ფილმს – “დათა თუთაშხია” (რუსულად “ბერეგა”) ვინ გადაიღებდა? საერთოდ ვინ გადარჩებოდა მაშინ, მაგრამ ამირეჯიბი ხომ გადარჩა. ის კი არა, “გორა მბორგალი” მან სწორედ “პერესტროიკის” (“გარდაქმნის”) დასაწყისში დაწერა.
აღარაფერს ვამბობ თენგიზ აბულაძის “მონანიებაზე”, რომლის გადაღებაც მხოლოდ შევარდნაძის დროს გახდა შესაძლებელი. ყველას ავიწყდება, რომ ფილმი 1984 წელს გამოვიდა, შევარდნაძემ იგი თავისი ფრთის ქვეშ შეიფარა და ამიტომაც.
შევარდნაძე კაგებეს ოფიცერი იყო…
არ ვიცი კაგებეს როგორი ოფიცერი იყო იგი… ავიღოთ, აბულაძის „ნატვრის ხე”. როგორ წარმოგიდგენიათ, რომ ასეთი ნათელი, ანტიტოტალიტარული ფილმი მოსკოვში სადმე გადაეღოთ? იგი საქართველოში გადაიღეს, იგი მართლაც დიდებული ნაშრომია და მე მახსოვს, როგორ დავრბოდით ამ ფილმის საყურებლად ნოვოსიბირსკის უნივერსიტეტში და თან ვერ წარმოგვედგინა რანაირად დაუშვეს კინოეკრანზე მისი ჩვენება. მაგრამ ხომ დაუშვეს? აღარაფერს ვამბობ “ვედრებაზე”, რომელიც აბსოლუტურად მოდერნული კინოა.
როგორადაც უცნაური არ უნდა იყოს, საბჭოთა კავშირი თითებს მიღმა უყურებდა ისეთ სასწაულებს, როგორიცაა ოთარ იოსელიანის “ფოთოლცვენა”, რომელიც მხოლოდ საქართველოში იყო შესაძლებელი.
მეტსაც გეტყვით – სად, როდის, როგორ შეძლებდა სერგეი ფარაჯანოვი “დავიწყებული წინაპრების აჩრდილების” გადაღებას, რომ არა უკრაინული “დოვჟენკოს კინოსტუდია”? ეს მოხდა მხოლოდ, ასე ვთქვათ, ამ მარგინალური, მოსაზღვრე ავანგარდიზმის გამოისობით, რომელიც იმპერიის მოშორებულ ადგილებში არსებობდა და იქ მას არ ერჩოდნენ, ან არ ერჩოდნენ რაღაც პერიოდამდე.
მაგალითად, ფარაჯანოვის “ბროწეულის ფერი”, რომელიც გადაღებული იყო “დოვჟენკოს კინოსტუდიაში” და რომელზეც ანტონიონიმ თქვა – “მე ასე ვერ გადავიღებდიო”. და მართლაც, ეს ფილმი არაჩვეულებრივი პოეტური გარღვევაა. რამდენჯერ არ ვნახე “ბროწეულის ფერი”, იმდენჯერ ვერაფრით გავიგე ამგვარი კინო, თან ასეთი რთული ასოციაციური კლავიატურით, როგორ დაუშვეს. ეს სწორედ ფარაჯანოვმა შეძლო.
იგი ამბობდა, რომ რუსულ ციხეში უკრაინული ნაციონალიზმის გამო ზის…
ფარაჯანოვი მოგვიანებით ჩასვეს. თავიდან, როცა გამოვიდა “დავიწყებული წინაპრების აჩრდილები”, იგი საბჭოთა მეწინავე ხელოვნების რიგებში იყო. საბჭოთა კავშირი ადამიანს რასაც ნებას დართავდა, იმავეს მოგვიანებით ართმევდა. “ოტტეპელის” (“დათბობის”) დროს ეს მოხრჩობა უკან იხევდა. დიდი გადამეტება არ იქნება თუ ვიტყვი, რომ სწორედ მაშინ იქმნებოდა დიდი ავანგარდული ტექსტები. ისეთი, როგორიცაა კარატკევიჩის “იუდას ევანგელიე”, რომელიც მაშინ ბელარუსში იყო შესაძლებელი. ამ ნაწარმოებს ყველანი ბელარუსულად ვკითხულობდით, რადგანაც თარგმანი არ არსებობდა; ანდა უკრაინელი გონჩარის “ტაძარი”, რომელიც ასევე არ იყო რუსულად ნათარგმნი. როცა იგი რუსულად ითარგმნა, ჩვენ დროს მთავარი რელიგიური რომანი სწორედ “ტაძარი” გახდა. მე მას უილიამ გოლდინგის “კოშკს” შევადარებდი და, სხვათა შორის, არა “კოშკის” სასარგებლოდ.
საბჭოთა იმპერიის ქერქის ქვეშ ავანგარდის ყლორტები გზას პოულობდნენ. ცხადია, საბჭოთა იმპერია კულტურულად და მორალურად უფრო საინტერესო იყო, ვიდრე ის, რასაც ახლა ვხედავთ.
ცხადია, ჩემი ეს სიტყვები საბჭოთა იმპერიის გამართლება არაა. უბრალოდ, ეს მეტყველებს იმაზე, რომ რუსეთის იმპერია დეგრადაციის გზაზე ძალიან თავდაჯერებულად მიექანება, რომ დღევანდელი რუსეთი 1970–იანების რუსეთის თანაფარდი სულაც არაა.
არ გიფიქრიათ, რატომ ეძლეოდა საქართველოს ამის უფლება? ჩემი აზრი ასეთია: ჩვენ სერიოზულად არ აღგვიქვამდნენ, განვიხილებოდით, როგორც პატარა ეგზოტიკა, ანცი მასხარა, ხულიგანი…
არა, ეს იყო ლენინის ნაციონალური პოლიტიკის ზეიმი – აი, ნახეთ ჩვენ როგორი კულტურული აფეთქება გვაქვსო.
ჰო, მაგრამ გამოდის, რომ ამ “აფეთქებებით” საქართველო ნონკონფორმისტული იყო?
საქართველოში დიდი ნონკონფორმიზმი არ იყო, ხელოვნებაში ქართული ნონკონფორმიზმი შემოიფარგლებოდა თეატრის რამდენიმე დიდი რეჟისორით, უპირველესად, რობერტ სტურუათი და, ცხადია, ოთარ იოსელიანის გრანდიოზული ფიგურით.
იოსელიანი მაინც წავიდა და თავისი საუკეთესო ფილმები საფრანგეთში გადაიღო, მაგრამ რაც გადაიღო, ეს სწორედაც რომ კლასიკური ქართული კინოა. იგი ამას ყოველთვის ხსნიდა ფორმის თანდაყოლილი ქართული გრძნობით და მეც, როგორც ქართველის ქმარი, ვხედავ, რომ ჰარმონიის წარმოუდგენელი გრძნობა ქართულ ხასიათში მართლაც დევს.
ავიღოთ რეზო გიგინეიშვილი, საუკეთესო ქართველი რეჟისორი და მისი ფილმი “კაჩე”. იგი ჩერნენკოს სიცოცხლის ბოლო დღეებზეა. ფილმის მონტაჟური ბოლო ათი წუთი ისეთი განსაკუთრებულია და ისეთი გარღვევისაა, მართლაც ვფიქრობ, რომ ქართულ ხასიათში ზომიერების, ჰარმონიის განცდა და თანდაყოლილი სინატიფე იმთავითვე დევს. და ისეთი დახვეწილობაც, როგორიცაა 1970 –იანი წლების ქართული საუკეთესო პროზა.
ავიღოთ, მაგალითად, ნოდარ დუმბაძე, რომელსაც წერა არასდროს უსწავლია, მაგრამ ნახეთ როგორაა აგებული მისი საუკეთესო პროზა. მისი “თეთრი ბაირაღები”, რომელიც აბსოლუტურად “პერესტროიკული” რომანი იყო, გამოვიდა 1970 –იანებში და იგი არავის აუკრძალავს. ესაა პირველი რომანი, რომელშიც საბჭოთა კორუფციაზე სრული სიმართლე ითქვა. დუმბაძეს ტაქტის გასაკვირი გრძნობა, ნიჭი და აღმაფრთოვანებელი მხატვრული გემოვნება ჰქონდა.
ცხადია, საქართველო იყო ევროპული ძიებების ავანგარდში და ისეთი რეჟისორები, როგორიცაა აბულაძე, წარმოუდგენელი იყო მაშინდელ მოსკოვში. აბულაძეს ნება დართეს ახალი კინოენა მოეძებნა და იგი მას გმირულად ეძებდა. გარდა ამისა საქართველოში გამოდიოდა გაზეთი “ლიტერატურული საქართველო”, რომელიც მანდელშტამს ბეჭდავდა, გაზეთმა “ზარია ვოსტოკამ” კი თავის ცნობილ ნომერში, რომელიც სომხეთში მიწისძვრას მიეძღვნა, დაბეჭდა ყველაფერი, რაც სხვაგან აკრძალული იყო.
ანუ ეს “ეპიზოდები” ეპარებოდათ, სათანადოდ ვერ მიადევნეს მსახვრალი თვალი?
კი. ეპარებოდათ. მათ შორის, აზერბაიჯანში. გავიხსენოთ თუნდაც აზერბაიჯანელი მამა–შვილი მაკსუდ და მურად იბრაგიმბეკოვები. სიტუაციის ახსნა კი ასე შეიძლება – როცა დიდი იმპერიაა, წნეხი დიდ ფართობზე ვრცელდება და წნეხის ძალა ყველა წერტილში თანაბარი არაა. ცხადია, ვიმეორებ, რომ იმპერიის არსებობას არ ვამართლებ.
იმპერიის პერიფერიებში – ესტონეთში მიხეილ ველერი გამოიცემოდა; ლიტვა–ლატვიაში აბსოლუტურად პირველი კლასის მწერლები, დრამატურგები, კინემატოგრაფისტები ქმნიდნენ და მათ საბჭოთა ხელისუფლება არა თუ ნაკლებად დევნიდა, არამედ… საბჭოთა ხელისუფლება თითქოს ამაყობდა კიდეც, რომ მას ასეთი ხელოვანები გაეზარდა. ამიტომაც შესაძლებელი იყო ბალტიისპირეთის დოკუმენტალისტიკა, რომლისგანაც წარმოიშვა გერც ფრანკი და იურის პოდნიეკსი.
ეს ახლანდელ რუსეთში შეუძლებელია.
ჰო, საქმეც იმაშია, რომ ჩვენ პერიფერია ვიყავით სავიზიტო ნაციონალური კერძით, ხაჭაპურით.
1960 –იანებში ეს ვიღაცებისთვის ნამდვილი საკვები იყო და როცა “კავკასიური ცარცის წრე” გაჩნდა, მის სანახავად ხალხი თბილისში ისევე დადიოდა/დაფრინავდა, როგორც იური ლუბიმოვის სპექტაკლებზე. საქართველო ტალანტების მექა გახდა.
მინდა მწუხარებით გაუწყოთ, რომ მაშინდელი სტურუასგან აღარაფერი დარჩა და არა მხოლოდ მხატვრული თვალსაზრისით.
ამ ბოლო პერიოდმა ჩვენ ყველა გაგვაფუჭა, მაგრამ არ დაგვავიწყდეს, რომ 1982 წელს, როცა რუსეთში ბულატ ოკუჯავას დევნიდნენ, შევარდნაძემ მას საქართველოში ცხოვრება შესთავაზა და ოკუჯავა ამ შემოთავაზებას სერიოზულად განიხილავდა.
საქართველო იყო თავშესაფარი და როცა ჩვენ საქართველოში ჩავდიოდით, ვიხსენებდით ესენინის სიტყვებს – აქ “ჩვენი რუსული პარნასია”. საქართველოში რუსულ პოეზიას უფრო კარგად აღიქვამდნენ, ვიდრე – მოსკოვში და ესენინს ქართველებისთვის რომ დაეჯერებინა; მანდელშტამს – ტიციანისთვის, ორივენი, ალბათ, საცხოვრებლად საქართველოში გადავიდოდნენ.
როგორც მოხდა, რომ მას მერე, რაც ევროპამ გერმანული ფაშიზმის ფასი გაიგო, რუსეთის მიერ წარმოებულ “პატარ–პატარა” ომებს წაუყრუა, ხოლო გერმანული ფაშიზმის დამარცხების შემდეგ XX საუკუნეშიც რუსეთი თავად გახდა ფაშიზმის მედროშე?
რუსეთი 1940-იანებში ფაშიზმით დაინფიცირდა… როცა შენ ასეთ სიახლოვეში ხარ დრაკონთან, იგი გიკბენს და დაგაავადებს. რუსეთი ებრძოდა ფაშიზმს და დაინფიცირდა თავისი განსაკუთრებულობის იდეით, ანუ რადგან ჩვენ შევძელით დაგვემარცხებინა ის, რაც მთელმა ევროპამ ვერ დაამარცხა. ეს კი ნიშნავდა იმას, რომ ჩვენ განსაკუთრებულად განუმეორებელი ერი ვართ – ყველა გაუწვა ჰიტლერს და ჩვენ კი იგი დავამარცხეთ… 1940–იანი წლების ბოლოს რუსულ ლიტერატურაში საშინელებები ჩნდება: პირდაპირი ანტისემიტიზმი და ფაშისტური კულტურა. ჩვენ დაგვკბინეს და დავსნებოვნდით.
სამწუხარო იქნება თუ ნაციონალიზმის ვირუსი ვინმეს სისხლში კიდე შეაღწევს… მეშინია რუსეთს ის არ დაემართოს, რაც ფრიდკინის ფილმშია – მღვდელი რომ ამბობს: თუ შენში ეშმაკი ჩასახლდა, ეს ეშმაკი უნდა მოკლა შენ თავთან ერთადო.
გერმანიამ ვერ გადაიტანა ფაშიზმი და ის, რასაც ჩვენ ახლა ვხედავთ, ეს არაა გერმანია.
რას გულისხმობთ? უფრო ტოლერანტული გახდა?
ეს არის სხვა ქვეყანა, რომელიც ადრე იყო სხვა ფესვებით, სხვა მოდუსით, სხვა კულტურით. იყო იტალია და იგი იყო მუსოლინის იტალია. იყო გერმანია ნიბელუნგების, ვაგნერის, ნიცშეს და ამას წერტილი “დოქტორი ფაუსტუსის” გაჩენით დაესვა. ახლა არის გერმანია, რომელშიც გერმანიის სული 1945 – ში დაიღუპა. კიბოს განა ყველა ერი გადაურჩება?
უკრაინაზე რუსეთის თავდასხმის შემდეგ “სპეცოპერაციის” რუს გამკრიტიკებლების იუთუბ არხებზე გაჩნდა “გაფრთხილება”, რომ ტექსტი „უცხოელ აგენტს“ ეკუთვნის. XXI საუკუნეში “ხალხის მტრის” ევფემიზმი ძალიან ცუდ მოგონებებს აღძრავს და მსმენელს იმთავითვე ძაბავს. ინტერნეტში თქვენს ლექციებსაც ასეთი შესავალი აქვს…
როცა თომას მანის წიგნებს წვავდნენ, მას სწყინდა. უთქვამს კიდეც: რა სამწუხაროა, მე ხომ სისხლითა და გულით ვწერდიო. ჰაინრიხმა კი ჰკითხა: ხომ გიხაროდა, როცა ნობელის პრემიას გაძლევდნენო? კი, მიხაროდაო – უპასუხა. ჰოდა, დაწვაა უფრო მაღალი ჯილდოო – მიუგო ძმამ.
16.12.2022
netgazeti.ge
No comments:
Post a Comment