მეხსიერების პროექტები და ეთნიკური კონფლიქტები

ისტორიის დოქტორი მალხაზ თორია ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ პროფესორია, რომელიც ამა წელს აშშ–ის კოლუმბიის უნივერსიტეტის ჰარიმანის ინსტიტუტში მკვლევარად იყო მიწვეული. მისი კვლევის საგანი კი გახლდათ მეხსიერების პროექტები და რეგიონალური კონფლიქტები. უნივერსიტეტში წაკითხული მისი საჯარო ლექციაც სწორედ თანამედროვეობის ამ აქტუალურ თემას – მეხსიერების პროექტებსა და პოსტ-საბჭოთა საქართველოს ეთნიკურ კონფლიქტებს ეხებოდა.

– ბატონო მალხაზ, ტერმინი „მეხსიერების პოლიტიკა“ ახალ ცნებად ჟღერს. უფრო დაწვრილებით ხომ არ მოგვითხრობდით მისი არსის შესახებ?

–ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მინდა სხვა დეტალებთან ერთად ჯორჯ ორუელის ფართოდ ცნობილი გამონათქვამი მოვიყვანო მისი წიგნიდან „1984“:“ ვინც აკონტროლებს წარსულს აკონტროლებს მომავალს. ის ვინც აკონტროლებს აწმყოს, აკონტროლებს წარსულს“. ეს სიტყვები კარგად ასახავენ მეხსიერების პოლიტიკის არსს და ფუნქციას, რომელიც, პირველ რიგში, პოლიტიკური მეთოდებით და მექანიზმებით საზოგადოების მიერ წარსულის დამახსოვრების წარმართვას და, შეიძლება ითქვას, კონტროლს ისახავს მიზნად. შესაბამისად, როდესაც ვსაუბრობთ მეხსიერების პოლიტიკაზე, პირველ რიგში უნდა გვახსოვდეს, რომ აქ საუბარია კოლექტიურ, კონკრეტულ საზოგადოებაში გაზიარებულ მეხსიერებაზე. ჩვენ შეიძლება ვისაუბროთ მეხსიერების პოლიტიკის მრავალ გამოვილინებებზე სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა კონტექსტში, მაგრამ, ამ შემთხვვაში მინდა ფოკუსირება მოვახდინო ჩვენს თანამედროვე რეალობაზე. კერძოდ კი, ვისაუბრებ გარდამავალი ეპოქებისთვის დამახასიათებელ მეხსიერების პოლიტიკის განმსაზღვრელ მომენტებზე. მაგალითად ახალი ისტორიული ერის დასაწყისის ნარატივზე, ისტორიის გადაფასებაზე, წარსულთან მემკიდრეობითობის ხაზგასმაზე თუ მასთან ყოველგვარი კავშირის გაწყვეტაზე.

ცივის ომის დამთავრების შემდეგ, გაჩნდა განცდა, რომ საბჭოთა კავშირის რღვევა ეს არის ისტორიის დასასრული, დემოკრატიის საბოლოო ტრიუმფი, კაცობრიობის განვითარების ფინალური ეტაპი. სწორედ დემოკრატია და ღია საზოგადოება არის ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისთვის არსებობისა და განვითარების ყველაზე მისაღები ფორმა. თუმცა ამის საპირსპიროდ ტოტალიტარული სისტემის კოლაფსის შემდეგ ჩვენ მივიღეთ ნაციონალური მოძრაობების ახალი აღზევება და ეთნიკურ, კულტურულ, რელიგიურ ნიადაგზე გაჩაღებული კონფლიქტების არნახული მასშტაბები. ამ პროცესებში განსაკუთრებული როლი სწორედ მეხსიერების პოლიტიკამ, უფრო სწორედ რომ ვთქვათ, ისტორიის გადაფასების ფონზე მიმდინარე მეხსიერებათა ომებმა შეასრულეს (და ასრულებენ) განსაკუთრებულ როლი. ეს ძალიან კარგად ჩანს, თუნდაც საქართველოს მაგალითზე.

ქართული საზოგადოება პირობითად მიეკუთვნება იმ ტიპის ერთობებს, სადაც წარსულით მანიპულირებას პოლიტიკაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. არსებობს მოსაზრება, რომ დამოუკიდებლობის ხანგრძლივი გამოცდილების არმქონე საზოგადოებები განსაკუთრებით არიან წარსულის “ქექვით” დაკავებული და აწმყო მძიმე მდგომარეობის კომპენსირებას სწორედ “წარსულ დიდებაზე” ტკბობით ახდენენ.

ბოლშევიკური რეჟიმის პირობებში “დავიწყებული” და “დაკარგული” ისტორიული მეხსიერების დაბრუნება და ზოგადად ისტორიის გადაფასების პროცესი საბჭოთა კავშირის დაშლის დროისთვის დაიწყო, მაგრამ მეხსიერების პოლიტიკა მთელი თავის მრავალფეროვნებითა და კლასიკური მახასიათებლებით მაინც 2003 წლის “ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ გამოვლინდა, როცა ამ პოლტიკის გატარებაში სახელწმიფო ინსტიტუტები იყვნენ ჩართული.

სანამ კონკრეტულ მაგალითებზე გადავიდოდე, მინდა დავაკონკრეტო თუ რას ვგულსიხმობ მეხსიერების პოლიტიკის მახასიათებელებში, გამოვლინებეში თუ ფორმებში. სხვადასხვა მეცნიერები ამ ფორმებს თუ საშუალებებს განსხვავებულსახელს არქმევდნენ, მაგალითად, მეხსიერების ადგილები, მეხსიერების გადაცემის მედიუმები, მეხსიერების ინფრასტრუქტურაც კი და ა.შ. მაგალითად, ფრანგი ისტორიკოსი და მეხსიერების კვლევების ერთ-ერთი მამამთავარი პიერ ნორა თვლიდა, როცა ის წერდა მეხსიერების ადგილებზე, რომ მის დროს, მე-20 საუკუნის ინდუსტრიალიზაციის ეპოქაში დასავლური საზოგადოება წარსულთან კავშირის გაწყვეტის განცდამ მოიცვა (ის საუბრობდა საფრანგეთის მაგალითზე), რადგან გაქრა ტრადიციული ცხოვრების წესი და ის გარემო, სადაც ცოცხალი მეხსიერება თაობიდან თაობაში ბუნებრივად გადაიცემოდა. სწორედ ამან წარმოშვა მეხსიერების კონკრეტულ ადგილებში, სადაც ის განაგრძობს არსებობას, დაფიქსირების და ლოკალიზების საჭიროება. მეხსიერების ადგილები ჩნდება იმიტომ, რომ გაქრა რეალური მეხსიერების გარემო.

– სად და როგორ ხდება კონკრეტულად მეხსიერების ლოკალიზება, შენარჩუნება თუ კვლავწარმოება?

– მონუმენტები, მუზეუმები, არქივები, ბიბლიოთეკები, ისტორიის სახელმძღვანელოები, ავტობიოგრაფიები, ნაციონალური რიტუალები, დღესასწაულები, პანთეონები, საფლავები, ნაგებობები და ა.შ. ყველაფერი ეს ერთად აღებული შეიძლება განვხილოთ სწორედ მეხსიერების შენახვის ადგილებად, წარსულთან დამაკავშირებელ მედიუმებად თუ კოლექტიური მეხსიერების კვლავწარმოებისთვის შექმნილ ინფრასტრუქტურად.

“ვარდების რევოლუციის” ტალღაზე მოსულმა მთავრობამ მიზნად საბჭოთა წარსულთან ყოველგვარი კავშირის გაწყვეტა, ყველა დონეზე მისი მემკვიდრეობის გადალახვა გამოაცხადა. ოფიციალური თვალსაზრისით, ამ მიზნის მიღწევა შესაძლებელია დასავლური ტიპის დემოკრატიის დამკვიდრების, ევროპაში “დაბრუნებისა” და ქართულ საზოგადოებაში პოლიტიკურთან ერთად ე.წ. მენტალური რევოლუციის განხორციელების შემთხვევაში. ახალი ისტორიული ნარატივი, რომელშიც რუსეთის (ბოლშევიკური თუ პოსტსაბჭოთა) აგრესიის წინააღმდეგ გმირული ბრძოლის ისტორიას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს, ამ პროექტის ორგანულინაწილი იყო.

ვარდების რევოლუცია მმართველი ელიტის მიერ წარმოდგენილი იყო როგორც საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთი უმთავრესი წყალგამყოფი მიჯნა, როგორც“ერის თავიდან დაბადება”და ახალი ისტორიული ეპოქის დასაწყისი. რა თქმა უნდა, ეს არ არის საქართველოში მოგონილი პრაქტიკა. პირველად საფრანგეთის რევოლუციის დროს შეეცადნენ იმის დემონსტრირებას, რომ ახალი, წინა პერიოდისგან კარდინალურად განსხვავებული ეპოქა დაიწყო. კალენდარიც კი შეიქმნა იმისათვის, რომ საზოგადოების ყველა დონეზე გამჯდარიყო ახალი ერის დასაწყისის განცდა. ასე მოხდა რუსეთის ბოლშევიკური რევოლუციის თუ გადატრიალების დროს, როცა ტოტალურად, საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში საზოგადოების თავიდან დაბადების შეგნება უნდოდათ დაენერგათ.

საქართველოში, რა თქმა უნდა, სხვა მასშტაბებთან, მაგრამ ტიპოლოგიურად მსგავს მოვლენასთან თუ მცდელობებთან გვქონდა საქმე. რესპუბლიკის მოედანს ვარდების მოედანი დაერქვა, შეიქმნა ოკუპაციის მუზეუმი, გორის ცენტრიდან აიღეს სტალინის ძეგლი; ერთ-ერთი ხმაურიანი შემთხვევა იყო ქუთაისში მდებარე მეორე მსოფლიო ომში მონაწილე ქართველი ჯარისკაცების ხსოვნისადმი მიძღვნილი მემორიალის აფეთქება, რომელიც მერაბ ბერძენიშვილმა 1980-იანი წლების დასაწყისში შექმნა. რჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ ეს მემორიალი, როგორც საბჭოთა პერიოდის მეხსიერების ადგილი, სპეციალურად შეირჩა, რათა ადგილი გაეთავისუფლებინათ ახალი პარლამენიტის შენობის ასაშენებლად, რომელიც პოსტ-რევოლუციური საქართველოს ერთ-ერთ მთავარ სიმბოლოდ იყო გამოცხადებული. სამაგიეროდ განსაკუთრებული ფუნქცია დაეკისრა გმირთა მოედანზე აღმართულ “დიდების მონუმენტს”, როგორც საბჭოთა ოკუპაციის და რუსეთის აგრესიის წინააღმდეგ მებრძოლთა ხსოვნისადმი მიძღვნილი ერთ-ერთი მთავარი მეხსიერების ადგილს. სოხუმის დაცემის დღეს თუ სხვა თარიღების აღსანიშნავად ორგანიზებული ოფიციალური ცერემონიები მსგავსი ტრაგიკული მოვლენების გარშემო სწორედ საზოგადოების მეხსიერების მობილიზებას ისახავდა მიზნად; განათლების სისტემა რა თქმა უნდა ამ მხრივ თავის საქმეს აკეთებდა. მაგალითად, იყო მცდელობა შექმნილიყო სახელმძღვანელო რუსეთის 200 წლიანი ოკუპაციის შესახებ; ტარდებოდა ოკუპაციის კვირეულები სკოლებში და უმაღლეს სასწავლებლებში; შეიქმნა პატრიოტთა ბანაკები სადაც ასწავლიდნენ საქართველოს ისტორიას ისე, რომ წარმოეჩინათ რუსეთთან ბრძოლის გმირული ისტორია; მედია და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები თავის როლს ასრულებდა, იქმნებოდა დოკუმენტური ფილმები და ვიდეორგოლები ამ თემებზე.

– რა მოხდა 2012 წლის 1 ოქტომბრის შემდეგ?

– 2012 წლის 1 ოქტომბრის შემდეგ შექმნილმა რეალობამ გამოავლინა, რომ ქართული საზოგადოება ნამდვილად არ არის ასე ერთსულოვანი წარსულის შეფასებაში, როგორც ამას ნაციონალური მოძრაობა ცდილობდა წარმოეჩინა. ამასთან დაკავშირებით მინდა გავიხსენო ნიუ იორკში ნაცნობ ქართველ ემიგრანტთან საუბარი. ერთხელ მან მითხრა, რომ მისთვის ძალიან გაუგებარი და მიუღებელიც კი იყო რომ ნაციონალების მთავრობა რუსული მუსიკის, მაგალითად, მიხეილ შუფუთინსკის სიმღერების მოსმენას გვიკრძალავდაო. ახლა არ შევუდგები იმის მტკიცებას, შეესაბამებოდა თუ არა ეს რეალობას. უბრალოდ უნდა აღნიშვნო, რომ ნიუ იორკში მრავალი წლის განმავლობაში მცხოვრებ ქართველს პირველი რაც აზრად მოუვია ის იყო, რომ მისთვის საყვარელი რუსული შანსონების მოსმენის აკრძალვა ვარდების რევოლუციის შემდგომ საქართველოში კარგი ტონი არ იყო. არა თუ ვარდების რევოლუციის შემდგომმა ქართულმა რეალობამ, არამედ ისეთმა გლობალურმა ცენტრმა, როგორიც ნიუ იორკია, ვერ შეარყია “ჰომო-სოვიეტიკუსის” მენტალიტეტი. რა თქმა უნდა, ეს შთაბეჭდილება არგუმენტად არ გამოდგება იმის დასამტკიცებლად, რომ საბჭოთა მემკვიდრეობის ფაქტორი კვლავ მნიშვნელოვანია ქართულ პოლოტიკურ და კულტურულ რეალობაში. ჩემი აზრით, თანამედროვე საქართველოში ამის მიმანიშნებელი სხვა, უფრო აშკარა მოვლენებიც ხდება.

ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი მაგალითი შეიძლება იყოს სტალინის ძეგლის გარშემო განვითარებული მოვლენები. ერთი მხრივ, არის სკოლის სახელმძღანელოები, ზოგადად ოფიციალური ისტორიული ნარატივი, რომლის მიხედვით სტალინი ცალსახად ნეგატიურად არის შეფასებული, როგორც ფიგურა, რომელმაც ბოლშევიკური რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციაში მთავარი როლი შეასრულა. მეორე მხრივ, სენტიმეტნები მის მიმართ მაინც არ ქრება. მრავალი ქართველისთვის სტალინი კვლავ რჩება სიამაყის წყაროდ. ამიტომაც, გორის ცენტრიდან სტალინის ძეგლის აღების საკითხზე თავის დროზე მწვავე დისკუსია გაჩაღდა. ერთი ნაწილი მიიჩნევდა, რომ სტალინმა ვერაფერი შექმნა გარდა ძალადობისა, ამიტომაც ის დემოკრატიული საქართველოში რაიმე სახის მონუმენტს არ იმსახურებს. მეორე ნაწილი თვლიდა, რომ სტალინის ძეგლის აღებას საბჭოთა ტოტალიტარიზმის მემკვიდრეობასთან ან სტალინიზმის წინააღმდეგ ბრძოლასთან არაფერი ესაქმება. პირიქით, ძეგლის აღების სურვილი მტკივნეული წარსულის მიჩუმათებას და პასუხისმგებლობის სხვაზე აკიდებას ნიშნავს. ამ პოზიციის დამცველების აზრით, ჩვენ თვალი არ უნდა დავხუჭოთ იმაზე, რომ ბევრი ქართველი ემსახურებოდა საბჭოთა რეჟიმს და აქტიურად უწყობდა ხელს საბჭოთა ოკუპაციის შენარჩუნებას.

– ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ საზოგადოებაში კვლავ არ არსებობს დამოუკიდებლობის ასე ვთქვათ სერიოზული აღქმა?

– ეს და სხვა მსგავსი დისკუსიები მიუთითებს, რომ ქართულ საზოგადოებაში არ არის კონსენსუსი მთავარ საკითხზე: თუ რა ტიპის საზოგადოება გვინდა ვიყოთ - დემოკრატრიული თუ პოსტ-საჭოთა, არშემდგარი ქვეყანა. მაგალითად, საკმაოდ ხშირია პოლიტიკოსების მხრიდან იდეოლოგიური პლატფორმისა თუ საგარეო ვექტორთან დაკავშირებით პოზიციის ცვლილებები. ასეთი პოლიტიკური თუ ღირებულებითი ფერისცვალების ძალიან ცოცხალი და მეტყველი მაგალითია ერთ-ერთი საპრეზიდენტო კანდიდატი ნინო ბურჯანაძე. ის ხელისუფლებაში ყოფნის დროს რუსეთთან მიმართებაში საკმაოდ პრინციპული იყო. ყველას ახსოვს ალბათ მისი გამოსვლა რუსეთის დუმაში, სადაც მას საკმაოდ ხისტი და კრიტიკული მოხსენება ჰქონდა რუსეთის კავკასიურ პოლიტიკასთან დაკავშირებით. მას შემდეგ, რაც ის ოპოზიციაში გადავიდა, შეიცვალა რუსეთთან მისი დამოკიდებულებაც. გავიხსენოთ, პუტინთან მისი შეხვედრები, რაც მაშინ ლამის შაჰის კართან ხლებად შეირაცხა. ამ ვიზიტის დროს მან პუტინთან ერთად მონაწილეობა მიიღო მეორე მსოფლიო ომში დაღუპული ქართველების მემორიალის გახსნაში, რომელიც ქუთაისის მონუმენტის აფეთქების საპასუხოდ ააგეს. მიუხედავად იმისა, რომ ბურჯანაძე ერთ-ერთ ყველაზე რადიკალურ პრო-რუსულ პოლიტიკოსად მოიაზრება, მას, როგორც ჩანს, ასეთი იმიჯი დიდ დისკომფორტს არ უქმნის. ახლა კი ბურჯანაძე საპრეზიდენტო არჩევნებზე ლამის მმართველი კოალიციის კანდიდატის მთავარ კონკურენტად განიხილება.

სიმპტომატურია, აგრეთვე, მეორე კანდიდატის კობა დავითაშვილის განცხადებაც, რომ ის მზად არის ტერიტორიული მთლიანობის სანაცვლოდ ევრაზიის კავშირში შესავლაზეც თანხმობა განაცხადოს; საკუთრივ პრემიერის ორაზროვანი განცხადებებიც იწვეს დაბენულობას. თუნდაც ის, რომ ევრაზიის კავშირზე შეიძლება ფიქრი თუ ეს როდესმე საინტერესო გახდება საქართველოსთვის. მე ვფიქრობ, რომ თუ დროზე არ ჩამოვყალიბდით რა გვინდა და ამის მკაფიო დეკლარირება არ მოვახდინეთ, მაშინ ეს “ოდესმე” შეიძლება ძალიან მალე დადგეს. ზოგადად, ფაქტია, რომ თანამედოვე ქართული პოლიტიკური დისკურსი ღიაა ყველა ტიპის, თუნდაც პრორუსული ძალებისთვის. ამაზე სულ მიდის საუბარი და რა თქმა უნდა მხოლოდ ჩემთვის არ არის შესამჩნევი. ეს გარემო აძლევს ადამიანებს იმის თქმის თუ ფიქრის საფუძველს, რომ რუსეთის გავლენის ორბიტაში შევდივართ, მინიმუმ რუსეთთან ურთიერთობა ლაგდება. თითქოს ეს განწყობა იქმნება მიზანმიმართულად. მიდის ლატენტური, თუ, ხშირ შემთხვევაში, აშკარა პროცესი, თავისებური მოთელვა კოლექტიური განწყობის ფორმირების მიზნით, რათა კარდინალურად შეიცვალოს რუსეთის მიმართ საზოგადოების დამოკიდებულება. თუ ოქტომბრამდე პრორუსულობა მხოლოდ მარგინალურ ძალებთან ასოცირდებოდა. ახლა ე.წ. რუსეთთან ურთიერთობის დალაგების სტრატეგია პოლიტიკური დისკურსის ერთ-ერთი განსმსაზღვრელი ელემენტი ხდება. ეს მართლაც გასაოცარია იმ ვითარების ფონზე, როდესაც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე აქტიურად მიმდინარობს რუსების მიერ მავთულხლართების გავლება. თითქოს აშკარა ფაქტები არარეალური ხდება, ხოლო ერთ დროს ურყევი ფასეულობები ფერმკრთალდება. ამიტომაც, ის ფაქტი, რომ სოკოებივით ამოდის დიდი ბელადის თავები საქართველოს მასშტაბით შემთხვევით არ ხდება. ყოველ შემთხვევაში ძნელი დასაჯერებელია, რომ შემთხვევით ხდება მიუხედავად დეკლარირებული დასავლური ორიენტაციისა.

– მაგრამ მეხსიერება ჯიუტი ფენომენია და მასთან ბრძოლაში მხოლოდ სტალინის ძეგლების აღებით ვერაფერს გახდები. . .

– ვფიქრობ, აუცილებელი იყო საბჭოთა წარსულთან, ყოველგავრი კავშირის გაწყვეტის სიმბოლური აქტი და მისი რიტუალიზება რათა კოლექტიურ მეხსირებაში და შესაბამისად იდენტობაში უფრო ცხადად იყოს გამჯდარი თუ რამხელა უფსკრულია სტალინის სამყაროსა და ლიბერალურ ფასეულობებს შორის. თუმცა ნაციონალურმა მოძრაობამ ვერ მოახერხა “ერის თავიდან დაბადების” პროექტის განხორციელება, არ ვიცი დროის სიმცირის თუ რევოლუციური ხელისფლების პოლიტიკური შეცდომების გამო. ალბათ, ორივე ფაქტორმა შეასრულა თავისი როლი. ყოველ შემთხვევში, საბჭოთა წარსულთან სიმბოლური თუ რეალური დისტანცირების გარეშე შეუძლებელია ვისაუბროთ რაიმე წინსვლაზე. ეს თუ არ მოხდა მაშინ ყოველთვის იტყვიან სტალინის ძეგლის აღდგენის მომხრე ადამიანები:“რას გვიშავებს, იდგეს, ძეგლია, ის ჩვენი ისტორიაა” ან “33 წელიწადი ქართველი კაცი კრემშლი იჯდა და მსოფლის აზანზარებდა”.უნდა გავიაზროთ, რომ სტალინის ძეგლის აღმართვა უბრალოდ ძეგლის დგომას არ ნიშნავს. ეს არის სწორედ სიმბოლურ/კულტურულ ასპექტში სტალინის, როგორც ისტორიული პერსონაჟის ლეგიტიმაცია. ძეგლი არასოდეს დგას ტყულიად, ის ხშირად უფრო მეტ საქმეს აკეთებს ვიდრე ცოცხალი ადამიანები, რადგან საზოგადოების განწყობებს მუსმივად გამოხატავს. სხვა შემთხვევაში, მისი ადგილი მხოლოდ მუზემში იქნებოდა.

– დისკუსია ისტორიის მნიშბნელობაზე ყოველთვის ერთ საჯილდაო ქვას აწყდება: ისტორიკოსი შემოქმედია თუ ისტორიის არანგაჟირეული ჩამწერი? როგორ ავიცილოთ ფალსიფიცირება?

– როდესაც ვსაუბრობთ კოლექტიური მეხსიერებაზე, აუცილებლად უნდა შევეხოთ ისტორიოგრაფიის პრობლემასაც, რადგანაც, შეიძლება ითქვას, კოლექტიური მეხსიერების ერთ-ერთი მთავარი წყარო ისტორიული ტექსტები და სახელმძღვანელოებია. ამაზე მიუთითებენ ცნობილი მკვლევარები. მაგალითად, ფრანგი ისტორიკოსი ჟაკ ლეგოფი წერდა, რომ მეხსიერება ისტორიით იკვებება; ამერიკელი მეცნიერის ჯეიმს ვერჩის თქმით კი კოლექტიური მეხსიერება პირველ რიგში, ისტორიული ხასიათის ტექსტების საფუძველზე ყალიბდება.

რადგან მეხსიერების პოლიტიკის კონტექსტში ვსაუბრობთ, მინდა აღვნიშნო ისიც, რომ ისტორია პირველ რიგში ინტერპრეტაციაა და სწორედ ეს ქმნის პრობლემებს. არასოდეს არ ხდება უბრალოდ წარსულის მოვლენების დაფიქსირება. ფაქტების მშრალი ჩამონათვალიც კი, რომელიც თითქოს უტყუარობის ილუზიას ქმნის,კონკრეტულ პოლიტიკურ კონტექსტში იქმნება. მაგალითად, ისტორიის სახელმძღვანელოებში ის ფაქტები ხვდება, რომლის დამახსოვრებაც საზოგადოებას და მმართველ წრეებს აწყობთ. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ წარსულის ოფიციალური ვერსიისგან განსხვავებული, ალტერნატიული ისტორიები არ არსებობს. ხშირ შემთხვევაში, ხდება კონკრეტული ფაქტების მიჩქმალვა და, უბრალოდ, უკანა პლანზე გადაწევა, რადგან არსებული კონიუნქტურა ამას მოითხოვს. მინდა ამასთან დაკავშირებით ერთი მაგალითი მოვიყვანო: საბჭოთა იდეოლოგიის მიხედვით საბჭოთა კავშირი არსებობდა ხალხთა ჰარმონიული თანაცხოვრების საფუძვლებზე. ოფიციალური საბჭოთა ისტორიოგრაფიის მიხედვით არარუსები საბჭოთა კავშირში ნებით გაწევრიანდნენ, რადგან ისინი რუს “უფროს ძმასთან” ერთობისაკენ მიისწრაფოდნენ. შესაბამისად, 1921 წელს საქართველოს გასაბჭოება იმ პროცესის ორგანულ ნაწილად მიიჩნეოდა, რომლის დიადი მიზანი კომუნიზმის დამკვიდრება იყო. ასეთ პირობებში ნაციონალიზმის ნებისმიერი გამოვლინება ან აგიტაცია საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ არარუსი ხალხების ჭეშმარიტი სურვილების საწინააღმდეგოდ ცხადდებოდა.

–რა ადგილი ეკავა ქართულ საბჭოთა ისტორიოგრაფიაში პირველ დემოკრატიულ რესპუბლიკას (1918-1921)?

– ეს პერიოდი, ფაქტობრივად, მიჩქმალული იყო. თუ მას რამენაირად ეხებოდნენ, ეს ხდებოდა ნეგატიურ კონტექსტში. ფაქტობრივად, ეს სამწლიანი პერიოდი აღწერილი იყო საქართველოში დიდ ბოლშევიკურ მოძრაობაში ალოგიკურ გადახვევად და ამოვარდნად, რომელიც მალე დასრულდა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებით. პირველი რესპუბლიკის მთავრობა დახასიათებული იყო, როგორც რეაქციული, არა-პოპულარული, კაპიტულანტური რეჟიმი, რომელმაც დააქცია საქართველოს ეკონომიკა და გაწყვიტა ტრადიციული კავშირები რუსეთთან. საბჭოთა ისტორიოგრაფია პირველ რესპუბლიკას ყალბ სახელმწიფოდ აცხადებდა, რომელიც გერმანელებს ჰქონდათ ოკუპირებული და სადაც სიღარიბე და გაჭირვება მეფობდა.

პოსტ-საბჭოთა პერიოდში კი კომუნისტური რეჟიმის პირობებში “დავიწყებული” და “დაკარგული” ისტორიული მეხსიერების დაბრუნება ეროვნული მოძრაობის ტალღაზე მოსული პოლიტიკური ელიტის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანი გახდა. ეს კი პირველ რიგში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ისტორიის წინ წამოწევას და საბჭოთა მმართველობის დანაშუალებრივი, “ჭეშმარიტი” სახის ჩვენებას ითვალისწინებდა.

ისტორიკოსების შემოქმედება არ არის მხოლოდ კვლევა კაბინეტებში და ბიბლიოეთეკებში, მხოლოდ “დამახსოვრების უწყინარი აქტი.”მათ საქმიანობას ძალიან დიდი გავლენა აქვს საზოგადოებაზე რადგან ისტორიკოსის შრომა დიდ წილად სხვების მეხსიერების ჩამოყალიბების მცდელობაა. სწორედ ისტორიკოსები არიან “მეხსიერების დარაჯები”, თავისებური მსაჯულები იმისა, თუ რა უნდა ჩაითვალოს დამახსოვრების ღირსად და რა – არა.

ის ისტორია, რომელიც ჩვენ ვიცით კონკრეტული ნარატივებს ესადაგება. ხშირად იტყვიან ასე წერია წიგნში, მაგრამ ავიწყდებათ, ეს წიგნი ვისი დაწერილია, რა პოლიტკური ინტერესები უდგას მის უკან. საილუსტრაციოდ შეიძლება მოვიყვანოთ პოსტ-საბჭოთა რეალობისთვის ძალიან ნიშანდობლივი მაგალითებ: კერძოდ, 2009 წლის მაისში რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტმა დმიტრი მედვედევმა შექმნა ე.წ. ისტორიული სიმართლის დამდგენი კომისია, რომელიც თავის მიზნად აცხადებდა შეეწინააღმდეგებოდა ისტორიის გადაწერის და ფალსიფიცირების მცდელობებს. საუბარია მეორე მსოფლიო ომის ისტორიოგრაფიის თავიდან გააზრებაზე და მისი მნიშვნელობის გადაფასებაზე რომელიც ოფიციალური მოსკოვის თანახმად ხშირად წარმოუდგენელ ტკივილის აყენებს ადამიანებს, რომელთა ოჯახის წევრები სამამულო ომში დაიღუპნენ. იგულისხმება, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში, მაგალითად ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებში და უკრაინიაში ხდებოდა მეორე მსოფლიო ომის დროს საბჭოთა კავშირის როლის გასნხვავებულად წარმოჩენა. იმ ჯარისკაცების დადებითად და გმირებად წარმოსახვა, რომლებიც მაშინ წითელ არმიას ებრძოდნენ. ეს კი, მედვედევის თანახმად, ისტორიული ჭეშმარიტებას დამახინჯებას ნიშნავდა.

საინტერესოა, რომ საქართველოშიც პრეზიდენტის ინიციატივით, 2010 წლის 9 აპრილს შეიქმნა ისტორიული სიმართლის დამდგენი კომისია, რომელსაც, ამ შემთხვევაში, უნდა შეექმნა ანგარიში საქართველოში რუსეთის იმპერიის 200-წლიანი პოლიტიკასა და მის შედეგებზე. ეს განსაკუთრებით აქტუალურად მიიჩნეოდა 2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ.რა თქმა უნდა, ისე არ მინდა გამოვიდეს, რომ ისტორია მხოლოდ პოლიტიკური დაკვეთის ნაყოფია. არსებობენ მეცნიერები, რომლებიც ცდილობენ დაასკვნები გაკრვეული კრიტერიუმების და მეთოდოლოგიის საფუძველზე ააგონ და არა კარის ისტორიკოსის პოზიციიდან. უბრალოდ იმის თქმა მინდა, რომ ხშირ შემთხვევაში ოფიციალური პოზიცია მნშვნელოვნად განსაზღვრავს ისტორიის წერის მანერას.

– რა როლი ითამაშა წარსულმა აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონის განვითარებულ მოვლენებში? რა მექანიზმებით ხდება მეხსიერების აქტუალიზირება (ფსიქოლოგიური საკითხების გარდა) და როგორი როლი აქვს მას? XX საუკუნის დასაწყისში აფხაზეთში „კონფლიქტური მეხსიერების“ რა მაგალითები არსებობს?

– ცხადია, რომ წარსულის გამოყენების და კოლექტიური მეხსიერების პრობლემა მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ აკადემიური წრის წარმომადგენლებისთვის, არამედ იგი ყოველდღიური ყოფისა და პოლიტიკური ცხოვრების ორგანულ ნაწილად მოიაზრება. ამ გაგებით შეიძლება ითქვას, რომ მეხსიერების პოლიტიკამ და ისტორიული წარსულით მანიპულირებამ ერთ-ერთი მთავარი როლი შეასრულა ქართულ-აფხაზური და ცხინვალის რეგიონის კონფლიქტის წარმოშობასა და ესკალაციაში, რადგან მისი მეშვეობოთ ასაბუთებდნენ დაპირისპირებული მხარეები საკუთარ ტერიტორიულ თუ სხვა სახის პოლიტიკური პრეტენზიებს. ამ კონფლიქტებს ე.წ. “ისტორიათა ომი” უძღოდა წინ, რომელმაც თავი მე-20 საუკუნის დასაწყისში იჩინა, ინტენსიური ხასიათი 1980-90-იან წლებში მიიღო და დღემდე გრძელდება. მაგალითად, აფხაზეთის ისტორის ქართული და აფხაზური ვერსიები ერთმანეთისგან იმდენადაა დაცილებული, რომ “ისტორიათა ომი” მოგვიანებით რეალურ სამხედრო კონფლიქტში გადაიზარდა.

ქართული ისტორიოგრაფია და შესაბამისად საზოგადოებაც აფხაზეთს ძირძველ ქართული კუთხედ განიხილავს. აფხაზური ეთნიკური უმცირესობა ჰომოგენური ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილად, ან, ზოგ შემთხვევაში, ქართველურ ტომადაც კი ცხადდება, რომლის გაუცხოება, რეალურად, რუსეთის იმპერიის და საბჭოთა კავშირის პოლიტიკის შედეგად მოხდა. ამის საპირისპიროდ, აფხაზური პოზიციის თანამხმად, აფხაზეთი არასოდეს ყოფილა საქართველოს ნაწილი; ქართველი ისტორიკოსები წარსულის გაყალბების გზით ცდილობენ წაართვან აფხაზებს ისტორიული მეხსიერება; აფხაზეთის ქართველები კოლონიური პოლიტიკის შედეგად ჩასახლებული უცხო ელენეტები არიან. ამ კონტექსტში აფხაზეთის დე ფაქტო ხელისუფლება ქართველებისაგან აფხაზეთის ტერიტორიის გაწმენდას ისტორიული სამართლიანობის აღდგენად აფასებს.

გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ “ისტორიათა ომში” ერთ-ერთი მთავარი ადგილი უჭირავს აფხაზეთის ტერიტორიაზე ავტოხტონობის ანუ პირველმოსახლეობის საკითხს. კერძოდ, აფხაზეთის ტერიტორიზე უძველესი მოსახლეობის სტატუსისთვის ბრძოლა მასზე ლეგიტიმური უფლების ქონის ტოლფასად აღიქმება.მაგალითად, აფხაზი ავტორების მიხედვით, აფხაზეთის ტერიტორიაზე ყოველთვის აფხაზები ცხოვრობდენენ. ხოლო ქართველები გვიან მოვიდნენ და თანდათანობით მოახდინეს აფხაზების დიდი ნაწილის ასიმილირება. ქართველი ისტორიკოსები კი თავის მხრივ, დარწმუნებულები არიან, რომ აფხაზეთის ტერიტორიაზე ქართველთა ავტოხტონობა ეჭვს არ იწვევს. საერთოდ, ქართულ ისტორიოგრაფიაში აფხაზეთის ტერიტორიაზე ავტოხტონობის საკითხთან დაკავშირებით ორი დამოკიდებულება იკვეთება: პირველი პოზიციის მიხედვით, აფხაზებიც და ქართველებიც ავტოხტონები არიან. ქართველი ისტორიკოსების ნაწილი აღიარებს, რომ აფხაზების წინაპრები უკვე მეორე საუკუნიდან ცხოვრობენ აფხაზეთის ტერიტორიაზე, მაგრამ პირველმოსახლის სტატუსს მაინც ქართველებს აძლევენ. მეორე, უფრო რადიკალური დამოკიდებულების თანახმად კი მერვე საუკუნეში, როცა აფხაზეთის სამეფო შეიქმნა, აფხაზეთის ტერიტორია მთლიანდ ქართველებით იყო დასახლებული. დღევანდელი აფხაზების წინაპრები კი მე-17 საუკუნეში გამოჩნდნენ. აქ მინდა კიდევ ერთ საინტერესო გარემოებას გავუსვა ხაზი, კერძოდ, არა მარტო ტერიტორიაზე არის ხოლმე პრეტენზია, არამედ კონკრეტულ ისტორიულ ფიგურაზეც. მაგალითად, ზოგიერთი აფხაზი ისტორიკოსისთვის დავით აღმაშენებელი და თამარ მეფე აფხაზი მეფეები იყვნენ. შესაბამისად, რაც ქართველებისთვის “ოქროს ხანაა”, აფხაზი ისტორიკოსებისთვის აფხაზების ისტორიის დიდების ეპოქაა.

მსგავსი პროცესები მიმდინარეობდა ქართულ-ოსურ ისტორიათა ომის შემთხვევაშიც. ცხინვალის რეგიონის ტერიტორიაზე ოსების და ქართველების ავტოხტონობის პრობლემასთან დაკავშირებით ქართული და ოსური პოზიცია აბსოლუტურად შეუსაბამოა ერთმანეთთან. ქართული პოზიციის თანახმად, საქართველოს ტერიტორიაზე პირველი ოსური დასახლებები მე-13 საუკუნეში ჩნდება, როცა ოსები იძულებული იყვნენ გამოქცეოდნენ თათარ-მონღოლებს. მაგრამ შემდეგში ისინი გიორგი V ბრწყინვალემ (1286-1346) განდევნა. მსხვილი ოსური დასახლებები კი საქართველოს ჩრდილოეთით მე-17-18 სს ჩნდება. მხოლოდ მე-19 საუკუნის შუახანებიდან ფიქსირდება მათი მასობრივი გადმოსახლება და თანდათანობით ქართლის დაბლობშიც გამოჩენა.

ოსური შეხედულების მიხედვით, მათი წინაპრების ამიერკავკასიაში ყოფნის ისტორია გაცილებით ძველია. რაც მთავარია ქართველები გვიან მოსულებად განიხილებიან. მაგალითად, ოსი ავტორების თანახმად, ოსები ათასწლეულების განმავლობაში არაერთხელ გადასახლებულან ჩრდილოეთ საქართველოში. დაახლოებით ჩვ.წ.აღმდე I ათასწლეულშიც კი.

ზემოაღნიშნულის გარდა, ქართველ და ოს ისტორიკოსებს შორის ერთ-ერთი მთავარი საკამათო თემა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შექმნისსაკითხია. ქართული ისტორიოგრაფიის თანახმად, ოსებს ავტონომია ბოლშევიკებმა შეუქმნეს ისტორიული შიდა ქართლის ადგილას და ამით დაუფასეს ის სამსახური, რაც მათ დემოკრატიული საქართველოს წინაამდეგ ბრძოლის დროს გასწიეს. არ არსებობს ამ ავტონომიური ოლქის შექმნის რაიმე რეალური საფუძველი. ქართველი ავტორები, აგრეთვე, განსაკუთრებით ხაზს უსვამენ ტერმინ “სამხრეთ ოსეთის” ხელოვნურობასაც და ამ ტერიტორიას მხოლოდ შიდა ქართლის ან სამაჩაბლოს სახელით მოიხსენიებენ. ოსი ავტორების და პოლიტიკოსების მტკიცებით კი სამხრეთ ოსეთი ჩრდილოეთ ოსეთთან ერთად ერთიანი ოსეთის ნაწილია და აუცილებელია ხელოვნურად გახლეჩილი ხალხის გაერთიანება ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში. აქ, რა თქმა, უნდა რუსეთის ფედერაციის ფარგლებში ერთ სუბიექტად ყოფნა იგულისხმება.

კიდევ ერთხელ იმის სალისუტრაციოდ თუ რა გავლენას ახდენს რეალური პოლიტიკაზე ისტორიის განსხვავებული აღქმა შეიძლება გავიხსენოთ აგვისტოს ომის შემდეგ ცხინვალის დე-ფაქტო ხელისუფლების მიერ რამდენჯერმე პრეტენზიის გამოხატვა ყაზბეგზე და დარიალის ხეობაზე იმ “არგუმენტებით”, რომ ეს ტერიტორია ისტორიულად ოსეთს ეკუთვნის.

– როცა სამოქალაქო ომის შესახებ ვსაუბრობთ, უპრიანია პოსტრავმატული სტრესის დაღვევების არსეოა აღინიშნოს. ასევე მნიშვნელვანია ვიცოდეთ, თუ რა იყო ამ კონფლიქტების მნემონიკური მდგენელი და მასში რუსეთის როლის წილი.

– კოლექტიური ტრავმის ფენომენი თანამედროვე ქართულ რეალობაში ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია და ის რუსეთის იმპერიული პოლიტიკის საკითხს უკავშირდება. რუსეთის, როგორც ისტორიული აგრესორისა და ოკუპანტის სახე ქართული იდენტობის რიტორიკისა და პოლიტიკური პროპაგანდის ცენტრალური კომპონტენტია. 2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ ეს ტენდენცია კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახდა. ეს განსაკუთრებით ვლინდება იმ ოფიციალურ მცდელობებში, რომლებიც საერთო მტკივნეული მოვლენების გარშემო ქართული საზოგადოების კონსოლიდაციას ისახავს მიზნად. ამ მიმართულებით მეხსიერების პოლიტიკის ერთ-ერთი ცენტალური კომპონენტია, როგორც აღვნიშნე, მეხსიერების ადგილების (მემორიალები, მუზეუმები და ა.შ.) შექმნა, რომლებიც მუდმივად გაახსენებენ ქართულ საზოგადოებას რუსეთის მიერ საუკუნეების განმავლობაში მრავალჯერადად განხორციელებულ აგრესიას.

მაგალითად, გმირთა მოედანზე აღმართული “დიდების მონუმენტი” საბჭოთა ოკუპაციის და პოსტსაბჭოთა რუსეთის აგრესიის წინააღმდეგ მებრძოლთა ხსოვნისადმი მიძღვნილი ერთ-ერთი მთავარი მეხსიერების ადგილია. მისი გახსნის ოფიციალურ ცერემონიალზე პრეზიდენტმა ახსენა, რომ ამ მონუმენტზე ოქროს ასოებით უნდა იყოს გამოსახული სამშობლოსთვის დაცემულ გმირთა გვარები და სახელები. ასევე შეიძლება დავასახელოთ ეროვნული მუზეუმის ბაზაზე არსებული საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმი, სადაც გამოფენილია დოკუმენტები, რომლებიც საქართველოში საბჭოთა მმართველობის (1921-1991) დროს რეპრესირებულების და რეჟიმის ათასობით მსხვერპლთა ისტორიას ასახავს. ექპსოზიცია მოიცავს საარქივო დოკუმენტებს, გაზეთებს, ფოტო და ვიდეო მასალას, პირად საქმეებს საბჭოთა პერიოდის ციხეებიდან და ა.შ. აქცენტი კეთდება კომუნისტური რეჟიმის სისხლიანი ბუნების წარმოჩენაზე. მაგალითად, ექპონატებს შორის არის ვაგონი, სადაც ბოლშევიკებმა 1924 წლის 30 აგვისტოს ანტიბოლშევიკური აჯანყების მონაწილეები გამოამწყვიდეს და დახვრიტეს. მას ნატყვიარები ცხადად ემჩნევა და კარგი მაგალითია იმისა, თუ როგორ ხდება დამოუკიდებლობისთვის თავგანწირული ბრძოლის სურათის ყველაზე ექსპრესიული და შოკის მომგვერლი ფორმით წარმოჩენა. მუზეუმის ექსპონატებს შორის არის, აგრეთვე, საბჭოთა უშიშროების ციხეების რკინის კარები. მათი დათვალიერების შემდეგ მნახველმა ცხადად უნდა წარმოიდგინოს საბჭოთა რეპრესიების და უდანაშაულო ადამიანების საშინელი წამებების სურათი.

ცალკე აღსანიშნავია აფხაზეთიდან და ცხინვალის რეგიონიდან დევნილი მოსახლეობის მეხსიერების საკითხი, რომელიც სწორედ ტრავმული გამოცდილებით გამოირჩევა. დევნილების მეხსიერებაშიც ცენტრალური კომპონენტი რუსეთის ფაქტორია. შეიარღებული კონფლიქტის შემდგომ გამოცემულ “მეხსიერების წიგნებში”, სადაც ასახულია ომში დაღუპული ჯარისკაცების ბიოგრაფიები; დევნილების მემუარებში, პერსონალურ ისტორიებში თუ ისტორიულ გამოკვლევებში ერთი და იგივე ნარატივი არის განმსაზღვრელი, რომლის თანახმად ომის წინარე პერიოდი ხასიათდება აფხაზებთან და ოსებთან მშვიდობიანი თანაცხოვრებით. მაგრამ, სწორედ რუსეთის აქტიური ხელშეწყობით მოხდა კონფლიქტის ესკალაცია და ეთნიკური წმენდა აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში.

– რამდენად უივერსალურია მეხსიერების ეს მექანიზმები?

– მეხსიერების პოლიტიკის სტრატეგიები და მექანიზმები გარკვეულწილად უნივერსალურია და სხვადასხვა საზოგადოებებში შეიძლება მსგავს მაგალითებს შევხდეთ. მე უკვე ვისაუბრე რუსეთის, ბალტიისპირეთის თუ უკრაინის შემთხვევებზე. მაგრამ, საქართველოს მსგავსი რეალობაში უფრო ისეთი ქვეყნები იმყოფებიან სადაც, ასევე, დგას ეთნიკური კონფლიქტების პრობლემა. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ მთიანი ყარაბახის კონფლიქტი. სომხური და აზერბაიჯანული მხარეები სწორედ ისტორიაში ეძებენ არგუმენტებს საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად. აზერბაიჯანი ამ რეგიონს მის განუყოფელ ნაწილად მიიჩნევს, სომხეთი კი ისტორიული დიდი სომხეთის ერთ-ერთ მხარედ, რომელიც აზერბაიჯანელებმა მიითვისეს.

მეხსიერების პოლიტიკისა და ტერიტორიული კონფლიქტების კარგი მაგალითია აგრეთვე ბალკანეთის რეგიონი, სადაც სისხლიანი კონფლიქტები რამდენიმე ადგილას იყო გაჩაღებული. იქაც ერთმანეთს დაპირისპირებული სერბები, ალბანელები, ხორვატები, ბოსნილები და ა.შ. ისტორიის და წარსულს იყენებდნენ ტერიტორიული პრეტენზიების დასასაბუთებლად.

თუმცა უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ თითოეული საზოგადოება საკუთარი თავისებურებებით გამოირჩევა.ზოგან უფრო მეტად არიან დაინტერესებული წარსულით, სხვაგან – ნაკლებად. მაგალითად, როგორც იგივე ბერკი აღნიშნავს, ინგლისელების მეხსიერება, ირლანდიელებისა და პოლონელებისაგან განსხვავებით, მოკლეა. ირლანდიის სამხრეთში გუშინდელ დღესავით ახსოვთ, თუ როგორ მოექცნენ მათ ინგლისელები კრომველის დროს. ამისგან განსხავებით, შეერთებულ შტატებში, როგორც პლურალური მეხსიერებისა და განსხვავებული ტრადიციების ქვეყანაში, ისტორიოგრაფია უფრო პრაგმატულია. მაგალითად, სამოქალაქო ომის სხვადასხვა ინტერპრეტაცია ამერიკული საზოგადოების ერთიანობას საფრთხეს არ უქმნის. ამით იმის თქმა მინდა, რომ წარსულისადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულება, პირველ რიგში, დამოუკიდებლობის არმქონე ან კოლონიური წარსულის მქონე საზოგადოებებისთვის არის დამახასიათებელი. ქართველები და აფხაზებიც, პირობითად, შეიძლება მივაკუთნოთ იმ ეთნოსებს, რომლებიც მძაფრად განიცდიან წარსულს, რაც სწორედ იმით არის განპირობებული, რომ დიდ ხნის განმავლობაში იმპერიის ნაწილი ვიყავით და შეზღუდული პოლიტიკური სტატუსი გვქონდა.

– ზოგადად ეთნოსებზე საუბრისას ახსენებენ ტერმინს „მნემონიკურ ერთობას“. რამდენად აქვს მას საკვანძო მნიშვნელობა და რა მაერთიანებელი კრიტერიუმებით ხასიათდება იგი?

– ზოგადად, მნემონიკა იმ წესების და ხერხების ერთობლიობაა, რომელიც ხელს უწყობს ინფორმაციის დამახსოვრებას. მნემონიკურ ერთობად შეიძლება ნებისმიერი ტიპის ერთობა განვიხილოთ, დაწყებული სოციალური ჯგუფიდან, ნაციით დამთავრებული. ამ შემთხვევაში ხაზს ვუსვამთ, მაგალითად, ეთნიკურ ჯგუფში მიღებულ დამახსოვრების სტრატეგიებზე, რომლებიც განსაზღვრავენ ამ ჯგუფის კოლექტიური მეხსიერების ფორმირებას. ეთნიკური ჯგუფი სწორედ იმიტომ არის მნემონიკური ერთობა, რომ ის ამ სტრატეგიების მიხედვით წარსულს იმახსოვრებს.

საქართველოს რესპუბლიკა    23.10.13