დათო ჩიხლაძე: საქართველოს აწუხებს ორი პრობლემა: დოგმატური ცნობიერება და მასკარადული ლიბერალიზმი

დავით ჩიხლაძე, ქეთი კაპანაძე, გია ეძგვერაძე, კოკა რამიშვილი, 1989 წ.





ვიდრე ნიუ იორკის უცნაურ წვიმიან საღამოს ბროდვეის კუთხეში, კაფე “სტარბაქსში”, ერთ ცნობილ ქართველ პოეტს შევხვდებოდი, წინასწარ წარმოვიდგინე, როგორ მიაბიჯებს იგი სთინგის ცნობილი მუსიკალური კლიპის გმირის, ქოლგაგაშლილი “ინგილისელი უცხოელის”, ნაბიჯებით. სველი ნიუ იორკი, დენდი – მოსასხამი, ქუჩის ორივე მხარეს ერთმანეთის მწყობრი, საღამო ხანის, ჩრდილად ქცეული ცათამბჯენები, თავში – პოეზია, გულში – პოეზია, გარეთ – წვიმა, შიგნით – მარტოობა, კაფეში – ცხელი ყავა, გაშლილი ლეპ-ტოპები, ღილაკების დაუღალავი ჩხაკუნი, სტუდენტური ხმაური, უცნაური მუსიკა, გარშემო – ინსტალაცია – არაინსტალაცია, შემოდგომისებრი გაზაფხული თუ გაზაფხულისებრი შემოდგომა. ნიუ იორკში წვიმა, მართლაც, უცნაურია. თითქოს წვიმს, მაგრამ არც წვიმს. სთინგის “ქართველი უცხოელი” კი დავით ჩიხლაძეა. თეატრმცოდნე, დრამატურგი, ალტერნატიული საბალეტო სკოლის, “მარგო კორაბლიოვას”, დამფუძნებელი იმ თბილისში, რომელიც მხოლოდ შავად, თეთრი პუანტების გარეშე, ფეთქავდა. პოეტი, მთარგმნელი, პერფომანს-არტისტი, დეკორატორი, პოსტმოდერნისტი, მინიმალისტი, ნონკონფორმისტი, ექსპერიმენტატორი. პანკ და როკ მუსიკა, “როლიგნ სთოუნზი”, სონეტები, ვერლიბრი, სენტიმენტალობა, ვიზუალური პოეზია, ამერიკული ესთეტიკა: გინსბერგი, ზონტაგი, კერუაკი… თარგმნა 22 წლის ასაკიდან დაიწყო, თბილისში არასდროს შევხვედრივარ, მაგრამ ნიუ იორკი ხომ ყველას ახვედრებს ერთმანეთს. ჟურნალ “არილში” დაბეჭდილი “არარითმული” ლექსებით დამამახსოვრდა: “ღმერთი მაღალია და ხედავს არა მხოლოდ ღიმილს, რადგან ადამიანებიც და ცხოველებიც მისთვის ჭრილში ჩანან”… უცებ წარმოვიდგინე “სტარბაქსში” მჯდომი ორი ქართველის ჭრილი, რომლებიც ყავას წრუპავენ და საუბრისას კაფეს აურზაურის გადაყვირებას ცდილობენ… რას არ გაფიქრებინეს ნიუ იორკი, წვიმა, ლექსი…

ნიუ იორკი “პატარაა” და ამიტომაც აუცილებლად გამოუძებნის ადამიანებს საერთოს. აღმოვაჩინეთ, რომ მწერალი ნაირა გელაშვილი გვაკავშირებს. იგი დავით ჩიხლაძისთვის გერმანული ენის მასწავლებელი იყო, ჩემთვის კი – ჩემი სამსახურის, საქართველოს კულტურულ ურთიერთობათა ცენტრის, “კავკასიური სახლის”, დირექტორია…

დავით ჩიხლაძის ნაწარმოებები ამერიკულ პოეტურ კრებულებში, საინტერნეტო გამოცემებში იბეჭდება. ინტერნეტში მის “დღიურსაც” იპოვით, უცნაური “ბრძენი სარკის” სახელწოდებით “მირორერორვაისვერსა”… მგონი, ერთადერთი ქართველია, რომელიც ამერიკულმა პოეტურ-არტისტულმა, მეტადრე ვიზუალური პოეტიკის სამყარომ და ამ სამყაროს თეატრალურმა სცენამ მიიღო. ერთადერთი “ქართველ-ამერიკელი” პოეტია, რომელიც ოკეანის იქით რუსეთის გარეშე “გავიდა”. 1990-იანი წლების შუაგულში რამდენჯერმე ესტუმრა აშშ-ს და აქაურ სცენას. 1999 წელს კი – დარჩა. 100 დოლარით ჩამოვიდა, ნახევარი მაშინვე დახარჯა, მაგრამ ეგ არაფერი. ნიუ იორკი რის ნიუ იორკია, თუ “უცხოელი” არ აცდუნა, არ დაიტოვა, არ მოარგო, არ “გადასანსლა”…


- 1999-ში ამერიკაში ატლანტიკის კულტურული ცენტრის მოწვევით ჩამოვედი, ასისტენტ-არტისტის “თანამდებობაზე”, – მიამბობს ბ-ნი დავითი, – ინგლისური ენა ვიცოდი, მაგრამ მაინც გამიჭირდა. საკუთარი ძალებით ინტერნაციონალური დასიც შევკრიბე. აქ გამოდიოდა ექსპერიმენტული თეატრის ჟურნალი “ემერჯენსი”. ჩემს იდეებს, პიესებს ინგლისურად ვაქვეყნებდი. სწორედ ამ პიესებს მოჰყვა ის, რომ დასი თავისთავად შემოიკრიბა ჩემ გარშემო. ეს იყო ამერიკაში ჩემი ცხოვრების დასაწყისი. თეატრის დირექტორმა დიზაინერად ამიყვანა. მასთან 3 წელიწადი ვიმუშავე. ამის გარდა, რუსულ ჟურნალშიც ვთანამშრომლობდი. მისი რედაქტორი არაორდინალური პოეტი იგორ სატანოვსკი იყო. იგი პერფომანს-აქციებს აწყობდა. მონაწილეობა მივიღე სპექტაკლში “თაღლითების დივანი”, რომელშიც სულ ქალები და ერთი მამაკაცი მონაწილეობდნენ. პიესას კონკრეტული შინაარსი არ აქვს: თორმეტმა დრამატურგმა დაწერა სხვადასხვა აბსტრაქტული ტექსტი, რეჟისორმა დაჭრა იგი და თავისი შეხედულებისამებრ აურია. მერე მსახიობებმა ტექსტები თავად ამოარჩიეს.


- თბილისში თქვენს თეატრს “მარგო კორაბლიოვა” ერქვა. რატომ?

- ეს მითიური, გამოგონილი სახელია და არანაირ კონცეფციას არ ემყარება. მას არ აქვს რამე ეტიმოლოგიური წარმოშობა. უბრალოდ, მე გამიჩნდა, ალბათ, ფიროსმანის “მარგარიტას” გამო.


- ახლა რას საქმიანობთ?

- ჩაბმული ვარ ფრანგულ პროექტში, რომელიც ვიზუალური ხელოვნების მიმდევრის, შალვა ხახანაშვილის, ნააზრევია. მან შექმნა 4-წლიანი პროგრამა სახელწოდებით “ქარავან სარაი”: ევროპის გზა საქართველოს გავლით, სხვადასხვა კულტურათა, მხატვართა გამოფენების ურთიერთგაცვლა. ამ პროექტში ჩართულია რამდენიმე ქვეყანა: საფრანგეთი, საბერძნეთი, ინგლისი, ბელგია, საქართველო, მოლდოვა, ქალაქი ნიუ იორკი. ბოლო ეტაპზე ჩაერთო აზერბაიჯანი, სომხეთი. შალვას იდეა ძალიან ჰგავს “კავკასიური სახლის” იდეას. ხელოვნება უნდა იყოს დემოკრატიის მაგალითი – აზრის, შეხედულების გამოვლინების თავისუფლება…

- როგორც ამერიკა?

- დიდი სურვილი მქონდა, მენახა ადგილები, სადაც ის ამერიკელი პოეტები ცხოვრობდნენ და ქმნიდნენ, რომლებსაც 20 წლის წინათ ვთარგმნიდი. დედამ იცოდა ჩემი ამ ოცნების შესახებ და ყოველთვის მეუბნებოდა: დათო, ამერიკაში აუცილებლად წახვალ. ამიტომ, მართლაც, კმაყოფილი ვარ ჩემი აქ ყოფნით. მაგრამ ახლა ძალიან მინდა სამშობლოში დაბრუნება…

- მგონი, პანკ-მუსიკა მოძველდა, მაგრამ თქვენ ისევ უსმენთ მას…

- მე იმავე მუსიკას ვუსმენ, რომელსაც ადრე ვუსმენდი. რასაკვირველია, მას დაემატა ახალი რაღაცებიც, მაგრამ, რაც ადრე მომწონდა, დღესაც ის მომწონს.

- საქართველოში ბალეტი კვლავ კლასიკურ სტილს ინარჩუნებს. პანკ-კულტურა თანამედროვე ბალეტს ხომ არ ჰგავს?

- არსებობს მოდერნული და პოსტმოდერნული, თანამედროვე ბალეტი. ეს ჩვენთანაა ერთი ფორმის, თუმცა საქართველოშიც არის გარკვეული წინსვლები. ჩამოდიან ფრანგი, უცხოელი ქორეოგრაფები, მაგრამ, ეკონომიკური საფუძველი თუ არ იქნა უზრუნველყოფილი, კულტურას კვლავ გაუჭირდება. ვდგავართ დეგრადაციის საშიშროების წინაშე. თბილისიდან ერთმა მეგობარმა მომწერა: საქართველოში ხელოვნება შეიძლება გაჩერდეს იმიტომ, რომ მხატვრებს პურის ფული უჭირთო. როცა სახლში დავბრუნდები, ვაითუ, ჩემს ოთახში ჩავიკეტო, ვიკითხო წიგნები და ვიფიქრო იმაზე, თუ როგორ ვიყიდო მაკარონი. ვიყავი კიდეც ასეთ მდგომარეობაში. თუმცა ეკონომიკურ სიდუხჭირეს არ გამოვქცევივარ. წამოსვლამდე სტაბილურად 500-600 ლარი მქონდა ხელფასი და იმის საშუალებაც, რომ კაფეში წავსულიყავი. მინდა, რომ საქართველოში მქონდეს მცირე ეკონომიკური საფუძველი მაინც და მთლიანად ლიტერატურას მივუძღვნა თავი. მინდა, ლიტერატურის ისტორიას ან კრიტიკას “მივადგე”. ეს ჩემი ასაკისთვის უფრო შესაფერისია და უფრო მაინტერესებს. მთარგმნელობა კი აღარ გამომივა, რადგანაც იგი ჩემს თავში აღარ არის. ნიუ იორკის შემდეგ თეატრში მოღვაწეობას აღარ გავაგრძელებ.

- ზოგი პოეტი საქართველოში სახელმწიფო სამსახურში წავიდა… ამ ბოლო დროს, შეიძლება ვცდები, “უფროსსა და უმცროს” პოეტებს შორის “ხიდჩატეხილობა” იგრძნობა.

- ადრეც იყო ამგვარი რამ. კარგად მახსოვს 1980-იანების ბოლო. ამ სფეროში ხომ 1985-86 წლიდან ვარ, თუმცა “საბრძოლო განწყობა” არ იგრძნობოდა… ხანდახან ეს ბუნებრივი რეაქციაცაა. როცა ახალს აკეთებ, ასაკით უფროსი ფიქრობს, რომ შენ სწორი გზიდან უხვევ. ამერიკაშიც შეიმჩნევა თაობებს შორის “დაპირისპირება”, თუმცა არა ხმაურიანი, არამედ უფრო დისკუსიის ფორმის.

- ერთხელ თქვენ “გლობალური სოფელი” ახსენეთ. რას ნიშნავს იგი საქართველოსთვის (და არა მარტო საქართველოსთვის)?

- დასავლური ცივილიზაცია და გლობალური სოფელი, პოსტმოდერნული სოფელი ის პლასტებია, რომლებზეც მილიონჯერ მიფიქრია და პასუხი ვერ გამიცია… პირველ რიგში, “სოფელი” გაფართოებაა, რადიუსის ცენტრიდანულად გაფართოება, რასაც მოჰყვება ცენტრის ავტორიტარული კერების შესუსტება უფრო მეტი დემოკრატიზაციის ტენდენციით. როცა ავტორიტარული კერები შემცირდება, გაფართოების პროცესი პერიფერიისკენ დაიძვრება. ეს არის გლობალური სოფლის იდეა. პერიფერიისკენ და არა იმპერიისკენ! ავტორიტარული კერების მოხსნა კი იმას ნიშნავს, რომ, თუკი ასეთი კერები აღარ იქნება, აღარც პერიფერიის ცნება იარსებებს. ეს არის ფილოსოფიური მიდგომა.

- ამერიკის “ცენტრად” აღქმა ბევრს აშინებს. ფუნდამენტალისტები ამ ქვეყანას ლამის სოდომ-გომორას ადარებენ…
- ჩვენ გვჭირდება ტოლერანტობა, განსხვავებული აზრისადმი პატივისცემა.

- ის ტრადიციული საყოველთაო ქართული ტოლერანტობა, რომლითაც ხშირად თავს ვიწონებდით, სხვადასხვა კვლევების თანახმად, არც ისე მუდმივი აღმოჩნდა. თუმცა ინერციით კვლავ იმავეს გავიძახით და თანაც ქართულობას აღმატებულ ხარისხში ვახსენებთ…

- “გლობალური სოფლის” აშენება მუსლიმანურ სამყაროში უფრო გაჭირდება, მაგრამ საქართველო ხომ ევროპის ნაწილია. ჩემთვის მიუღებელია ნაციონალური აპლომბი, რომ ჩემი ნაციის გამო განსაკუთრებული ვარ, როცა მკვეთრი დამკვიდრების საფეხურზე ყველაფერი გადაწყვეტილია, თუ ვინ არის, რადგანაც მე ამ ნაციის წარმომადგენელი ვარ. მე მგონი, ადამიანმა თავად უნდა გააკეთილშობილოს თავისი ერი და ეს უნდა გააკეთოს პირადი დამოუკიდებელი ცხოვრებით, თავმდაბლობით. კაცი ხომ თავისი საქმით ცოცხლობს. წარსული კი სხვისი დამსახურებაა. გერმანიაში, ბელგიასა თუ საფრანგეთში, რასაკვირველია, არის ეროვნულობის შეგრძნება, მაგრამ არა ასეთი ფორმით: აბა, გაიწიეთ, მოვდივარ!

მხოლოდ განათლების და მხოლოდ მთავარი საფუძვლების – თავისუფლების, სიკეთის, ღმერთის, საერთოობის, ადამიანის სიყვარულისა და სარწმუნოებრივი ტოლერანტობის ხელშეწყობით შეიძლება პოზიტიური განვითარება. ამ მხრივ ყველა სფერო თანაბრად მნიშვნელოვანია: ბიზნესი, მეცნიერება, ხელოვნება. ალისტერ ქროულის ნათქვამი აქვს: “ყველა კაცი და ყველა ქალი არის ვარსკვლავი”.

- თქვენ მაჩო-კულტურის “არასიხისტეს”, “დარბილებას” გულისხმობთ?

- დიახ. ეს “სირბილე” მაინც მოგვარდება, გვინდა თუ არა. მაჩოიზმი აქაც, ამერიკაშიც, ბევრია. შეიძლება მანჰეტენზე არაა, მაგრამ მაინც არის რაღაც დონეზე. ბრონქსელი ზანგის ტერმინოლოგია, სიტყვები, რეპ-სლენგი პერიფერიული ტერმინოლოგიაა და ამაზე ნიუ ჯერსელი კაცი შეიძლება გაბრაზდეს და უხეშად უპასუხოს. ინტელიგენტმა კაცმა კი არც უნდა უპასუხოს. შეიძლება იმიტომ კი არა, რომ მასზე მაღლა დგას ან მეტი ესმის. რადგანაც ამერიკა სხვადასხვა კულტურის ნაზავია, შეიძლება ბრონქსელის სიტყვებმა რაღაც გაახსენოს, ნერვს შეეხოს და არ უპასუხოს. გლობალური სოფელი ამერიკული მოდელია: ფილიგრანული, ტოლერანტული, სხვადასხვა ერების, სხვადასხვა აღმსარებლობის ხალხის სახლი. ამერიკამ განსაკუთრებით უტოპიური მოდელი შექმნა, რომელიც არსებობს, მისი ხალხი ამერიკული წესით ცხოვრობს. ამ ხალხმა ძალიან დიდი ცივილიზაცია შექმნა. ისეთივე, როგორიც რომის ანდა ბიზანტიური კულტურაა. ჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს უდიდესი ცივილიზაციაა, ტექნოლოგიური ცივილიზაცია და ამ ხალხმა, ემიგრანტებმა, ინდუსებმა, ირლანდიელებმა, ჰოლანდიელებმა შექმნეს.

დავით ჩიხლაძე აქციაზე გასტრონომიული პოეზია, 1993 წ.

- არსებობს ერთი წინააღმდეგობა. ამერიკა ევროპელების შექმნილია, მაგრამ დედა-ევროპა უფრო კონსერვატორულია და ამიტომაც, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოსთან უფრო ახლო დგას?

- ამერიკა ევროპისათვისაც კი ცოტა უცხოა. მით უმეტეს, საქართველოსთვის…

- თუ ევროპული კულტურა მეტ-ნაკლებად ცნობილია ქართველებისთვის, თანამედროვე ამერიკული კულტურა (მასკულტურას თუ არ ჩავთვლით) განზე დგას. ამერიკა უფრო მეწველი ძროხასავითაა: ჯარი, ნატო, ჰუმანიტარული დახმარება. შიშნარევად საუბრობენ ამერიკის კულტურულ ექსპანსიაზე და ამ ექსპანსიის დამანგრეველ ძალაზე. არადა, რუსეთის შემდეგ ყველაზე მეტი ქართველი, სწორედ, ამერიკაში ცხოვრობს და სამშობლოში ფულს გზავნის.

- რუსეთსაც ასეთივე დამოკიდებულება აქვს ამერიკისადმი. ამერიკა ქმნის პირობებს, ხოლო ადგილზე ერთმანეთს ისევ ჩვენ უნდა შევუქმნათ საარსებო პირობები, რათა განვითარების ამ პროცესმა თავისი გზა ჰპოვოს. იგი ხანგრძლივი პროცესია, თუმცა ხანდახან – თავისთავად მიმდინარე. სხვა საკითხია, ამ ისტორიულ პროცესებს ადამიანები მართავენ თუ პროცესები მართავენ ადამიანებს. მნიშვნელოვანია, რომ ეს არის ისტორიული პროცესი და, ჩემი აზრით, სწორედ, ისტორიული პროცესები განგვკარგავენ. დინებას მივყვები-მეთქი, ვერ ვიტყვი და ვერც იმას, რომ ამ დინებას ვეწინააღმდეგები. მინდა, რომ შეგნებულად ვიარო, თუ ვხედავ, რომ ვინმე დინებას მიჰყვება, ამან შეიძლება გამაღიზიანოს. მინდა, რომ სვლის პროცესში ცნობიერება უფრო მეტად ჩაერთოს.

მე ლიბერალიზმის მიმდევარი ვარ, ოღონდ ნამდვილის და არა მასკარადულის. მასკარადულ ლიბერალიზმზე “ვცოფდები”, არადა ეს ტენდენცია ახალ ლიბერალურ ქვეყნებში საკმაოდ დამკვიდრებულია. ამიტომ ხშირად ზოგს ლიბერალიზმის მოწინაააღმდეგე ვგონივარ, მაგრამ ასე არ არის. მასკარადული ლიბერალიზმი არის ლიბერალიზმის ყველაზე ნამდვილი მტერი, რადგან იგი გაუთვითცნობიერებელ ადამიანზეა გათვლილი და ლიბერალიზმის დისკრედიტაციას ეწევა. საქართველოს აქვს ორი პრობლემა: დოგმატური, ავტორიტარული ცნობიერება და მასკარადული, გამომყენებლური ლიბერალიზმი, რაც, თავისი არსით, ერთი და იგივეა. ამის გამოსწორებას დასჭირდება წლები. ეს არის ბუნებრივი პროცესი, რადგან, მიუხედავად ყველაფრისა, ადამიანში ყველაზე ბაზისური ცნობიერება არსებობს – ეს არის სიკეთის ცნობიერება. ეს გრძნობა არის ბუნებრივი მდგომარეობა და იგი საბურველით მხოლოდ დროებით შეიძლება დაიფაროს. ადამიანი განათლების გარეშე ამ საბურველს ძნელად მოიცილებს. მეც არ მიმაჩნია, რომ თავად მე მოცილებული მაქვს, მაგრამ ვთვლი, რომ საკუთარ თავში გარკვეული მიმართულების აღება უკვე შევძელი.

- რაზე გწყდებათ გული?
- ერთ ჩემს აუხდენელ ოცნებაზე. 1990 წელს დავწერე იმის შესახებ, 2000-ის ახალ წელს ბავშვობის მეგობრებთან ერთად ემფაიერ სთეით ბილდინგის სახურავზე შევხვდებით-მეთქი. ის ჩემი მეგობრები დღეს ცოცხლები აღარ არიან…

- რატომ ეიფელის კოშკი არა?

- ახალგაზრდობიდანვე მიყვარდა და ვთარგმნიდი ამერიკულ ლიტერატურას. პირველად დედამ მაჩუქა ამერიკელი პოეტების კრებული. დედა გერმანული ენის პედაგოგი გახლავთ. ასევე მან მისახსოვრა “როლიგნ სთოუნზის” პირველი დისკი. მაშინ 12 წლის ვიყავი და “როლინგები” დღემდე ჩემი საყვარელი ჯგუფია. დედა წიგნებს ყოველთვის მჩუქნიდა, უნდოდა, რომ ბევრი მეკითხა, განსაკუთრებით – ლიტერატურა…

 "ახალი 7 დღე"

12.06.2007